Το μέλλον θα δείξει αν η πρόσφατη μικρογραφία δυναμικής παλλαϊκής εξέγερσης στη Γένοβα (συνέχεια αναλόγων εκδηλώσεων στο Σιάτλ και στο Γκέτεμποργκ) θα καταλαγιάσει με το πέρασμα του χρόνου ή θα έχει κάποια συνέχεια. Συνέχεια και όχι απλή επανάληψη σαν ένα φεστιβάλ διαμαρτυρίας που θα καθιερωνόταν για να εκφράζει το λαϊκό παράπονο όσων αισθάνονται αποκλεισμένοι από τις σύγχρονες οικονομικές εξελίξεις. Και συνέχεια θα πει πολιτική μορφοποίηση με κάποιες στοιχειώδεις δομές και κάποια στοιχειώδη αιτήματα που θα ξεπέρναγαν την ετερόκλητη προέλευση και τους διαφορετικούς καημούς.
Για την ώρα υπήρξαν μόνο λίγα έξυπνα συνθήματα που, όπως όλα τα συνθήματα, εξέφραζαν κάποιες αποσπασματικές όψεις της αλήθειας και αποσιωπούσαν άλλες. Το πιο ευρηματικό ήταν το σύνθημα: Είσαστε 8 (δηλαδή οι οκτώ αρχηγοί των ισχυροτέρων κρατών) και είμαστε 6.000.000.000 (δηλαδή όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη μας). Το σύνθημα ήταν τόσο καλό που φαίνονταν ανήμπορες να το αποκρούσουν όλες οι πεζές καταμετρήσεις όπως εκείνες που βεβαιώνουν ότι, στη μεγαλύτερη εκδήλωση της Γένοβας, δεν συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 200.000 άτομα (πιθανότατα λιγότερα από όσα σε μια τοπική προεκλογική συγκέντρωση του Μπερλουσκόνι).
Ενα προσκλητήριο
Οι αριθμοί δεν έχουν μεγάλη σημασία, γιατί ασφαλώς πολλοί δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να κάνουν το ταξίδι στη Γένοβα και πολλοί άλλοι με την ψυχή τους συμπαραστέκονταν στους διαδηλωτές. Μερικοί άλλωστε είχαν ήδη εκδηλώσει την εξεγερμένη σύμπραξή τους στην Αμερική ή τη Σουηδία και είχαν τιμωρήσει τα τοπικά φαστφουντάδικα ως σύμβολα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού (και όχι για την ποιότητα της γαστρονομίας τους). Δεν μπορούν όλοι να είναι παντού. Σημασία δεν έχει ο αριθμός των κωλυομένων. Σημασία έχει ο αριθμός εκείνων που δεν ήταν παρόντες στη Γένοβα γιατί το κάλεσμα στην εκδήλωση δεν τους έλεγε τίποτα -είτε γιατί το απέκρουαν είτε γιατί δεν έφτασε και δεν μπορούσε να φτάσει σ’ αυτούς. Και έχει ίσως κάποιο ενδιαφέρον να καταγραφούν οι κατηγορίες εκείνων που για τέτοιους λόγους δεν βρέθηκαν στον τόπο της εκδήλωσης – ένα είδος προσκλητηρίου των απόντων, όχι, βέβαια, όπως γίνεται καμιά φορά στα μνημόσυνα, αλλά όπως θα μπορούσε να γίνει στα άσκοπα πανηγύρια.
Πρώτοι θα καταγράφονταν οι ωφελημένοι της παγκοσμιοποίησης. Ολοι όσοι πλούτισαν από τις παγκόσμιες διαστάσεις που πήρε η καπιταλιστική ανάπτυξη, όλοι όσοι βρήκαν δουλειά κοντά σ’ αυτούς που πλούτισαν, όλοι όσοι μεσολάβησαν στον πλουτισμό και κράτησαν ένα μερίδιο, μικρό ή μεγάλο -εκμεταλλευτές αλλά και θύματα της εκμετάλλευσης εφόσον κατάφεραν να βρουν κάποιους άλλους που να είναι ακόμα πιο θύματα. Πρέπει να είναι πολλά εκατομμύρια όχι μόνο στην Αμερική και τις πιο αναπτυγμένες χώρες αλλά και στις πιο φτωχές που θα ζούσαν λιγότερο καλά χωρίς την παγκοσμιοποίηση- παράσιτα της παγκοσμιοποίησης, αλλά παράσιτα βολεμένα.
Επειτα θα έρχονταν όσοι προσπαθούν και ελπίζουν να ωφεληθούν από το οικονομικό σύστημα που υπάρχει. Νέοι και φιλόδοξοι, με επιχειρηματικά ή επαγγελματικά σχέδια που εντάσσονται στην παγκοσμιοποίηση. Ολοι όσοι σχεδιάζουν και στήνουν τις δουλειές τους στηριζόμενοι στο ηλεκτρονικό εμπόριο και τα διαδίκτυα, όσοι παρακολουθούν υστερόβουλα τις διακυμάνσεις στα ξένα χρηματιστήρια, όσοι θέλουν να κερδίσουν από το φτηνό κόστος της εργασίας στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Εξέλιξη και ρυθμίσεις
Μια τρίτη κατηγορία θα ήταν όσοι καταλαβαίνουν ότι η παγκοσμιοποίηση είναι αναπόφευκτη ιστορική μοίρα της ανθρωπότητας εξαιτίας των τεχνικών εξελίξεων. Οσο ματαιότητα είναι να πολεμάς κατά του τηλεγράφου, του τηλεφώνου, της τηλεόρασης, των τηλεπικοινωνιών γενικά (όλα τα τηλε – οδηγούν αναγκαστικά στην παγκοσμιοποίηση) ή κατά των αεροπλάνων και των διαστημικών δορυφόρων, το ίδιο ματαιότητα είναι να θέλεις να σταματήσεις την οικονομική ανάπτυξη -ή την οικονομική εκμετάλλευση- σε εθνικά σύνορα. Και επιτέλους, χρειάστηκε να έρθει η παγκοσμιοποίηση για να πληροφορηθούμε τα αγαθά των εθνικών καπιταλισμών.
Πολλοί θα απουσίαζαν από τη Γένοβα γιατί πιστεύουν μεν ότι κάποια κανονιστικά πλαίσια, κάποιες δομικές μεταβολές, κάποια χάραξη κατευθύνσεων θα έπρεπε να επιβληθούν σ’ αυτήν την αναπόφευκτη πορεία προς την παγκοσμιοποίηση, αλλά αναζητούν άλλους τρόπους για την προώθηση αυτών των μέτρων πιο αποτελεσματικούς από τις γραφικές πολύχρωμες συνάξεις που η πολιτική τους βαρύτητα είναι όση η επικαιρότητα που τους προσφέρουν οι εφημερίδες και οι τηλεοράσεις. Ανάγκη παρέμβασης για να αποτραπούν κάποιες δυσάρεστες παρενέργειες της παγκοσμιοποίησης ασφαλώς υπάρχει. Το ζητούμενο είναι πώς θα σχεδιασθεί, πώς θα απαιτηθεί, πώς θα επιβληθεί.
Ελπίζω πολυάριθμη να είναι η κατηγορία εκείνων που απουσίαζαν, γιατί εμπιστεύονται περισσότερο τις πλειοψηφίες που βγαίνουν από δημοκρατικές διαδικασίες παρά τις όποιες μειοψηφίες που στηρίζονται στη δυναμική τους παρουσία. Στο κάτω κάτω της γραφής οι οκτώ αρχηγοί των ισχυρών κρατών έχουν ένα τεκμήριο νομιμοποίησης στην εκπροσώπηση των λαών τους που το αντλούν, όλοι, από νόμιμες εκλογές, σύμφωνα με τα Συντάγματα των χωρών τους. Πώς νομιμοποιούνται και ποιον εκπροσωπούν οι συμπαθείς κοσμοδιορθωτές της Γένοβας; Ποιος τους ανέθεσε να αντιτάξουν τα αυτοσχέδια ρόπαλα ή τα κράνη από τις μοτοσικλέτες τους στα όργανα κάποιων θεσμών που λειτουργούσαν κατά τις εντολές εκπροσώπων εκατομμυρίων και εκατομμυρίων πολιτών; Βέβαια και στο παρελθόν, πολλές φορές, η πορεία της Ιστορίας καθορίστηκε από δυναμικές μειοψηφίες, πολυάριθμες μάλιστα, εμφανιζόμενες με ορισμένα χρώματα (μαύρα πουκάμισα για τους φασίστες του Μουσολίνι, καφέ στολές για τους ναζί του Χίτλερ, κόκκινα γενικώς για τους κομμουνιστές του Στάλιν. Αλλά αυτό δεν βγήκε σε καλό ούτε των ίδιων ούτε, προπάντων, των λαών τους. Κάποτε τα παθήματα πρέπει να γίνονται μαθήματα -γιατί οι ολοκληρωτισμοί μπαίνουν από πολλά και απρόβλεπτα παράθυρα.
Απόντες ήταν στη Γένοβα -και ασφαλώς θα έμεναν απόντες ακόμα και αν μπορούσαν να πάνε- και όλοι όσοι ζουν σε καθεστώτα που δημιουργούν άλλες προτεραιότητες στην όποια διάθεση αντίστασης ή απελευθερωτικού αγώνα. Ο νους πηγαίνει στους λαούς που καταπιέζονται ή θανατώνονται από τον θρησκευτικό φανατισμό των ομάδων που βρίσκονται στην εξουσία (π.χ. στο Αφγανιστάν) ή στην αντιπολίτευση (π.χ. στην Αλγερία) – μουσουλμανικών στα παραδείγματα αυτά, αλλά ανάλογα αποτελέσματα θα είχε κάθε θρησκευτικός φανατισμός. Αυτοί, αν μπορούσαν να ερωτηθούν, ασφαλώς δεν θα κατονόμαζαν ως κύριο αντίπαλό τους κάποια μακρινή και άπιαστη παγκοσμιοποίηση, τους εκπροσώπους του Θεού τους θα κατονόμαζαν.
Ο κατάλογος των απόντων της Γένοβας θα μπορούσε να συνεχισθεί. Κυρίως για να παριλάβει τα πολλά εκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν τόσο μακριά από τον κόσμο μας και τα ενδιαφέροντά του ώστε γι’ αυτούς ούτε η παγκοσμιοποίηση να σημαίνει τίποτα ούτε οι μεγάλοι ή οι μικροί της Γένοβας. Βέβαια, οι εξεγερμένοι της Γένοβας θα μπορούσαν να ισχυρισθούν ότι και γι’ αυτών τα συμφέροντα αγωνίζονται, έστω και αν αυτοί δεν το ξέρουν. Αλλά ένας τέτοιος ισχυρισμός πάλι κάτι θυμίζει: οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν να σώσουν τους άλλους χωρίς αυτοί να το ξέρουν ή να το έχουν ζητήσει είναι μονοπάτι του ολοκληρωτισμού.
Διαισθάνομαι μια τελευταία αντίρρηση: καλά, και αν αυτά έτσι είναι, έπρεπε να χρησιμοποιηθούν τόσα και τέτοια μέτρα για την παρεμπόδιση μιας διαδήλωσης; Μέχρι και νεκρός να υπάρξει; Δεν έχει ο καθένας το δικαίωμα να διαδηλώνει για τις απόψεις του; Ναι, αλλά και ο καθένας έχει το δικαίωμα να διασκέπτεται για τις δικές του απόψεις – προπάντων αν εκπροσωπεί νόμιμα και βεβαιωμένα περίπου 700.000.000 ανθρώπους. Οι διαδηλωτές θέλησαν να διαταράξουν μια διάσκεψη. Αυτή η απόπειρά τους έπρεπε να αποτύχει για χάρη δημοκρατικών αρχών. Πόσα και ποια μέσα χρειάζονταν για να εξασφαλισθεί αυτή η αποτυχία είναι ένα τεχνικό ερώτημα που άλλοι μπορούν να απαντήσουν.