Κάθε μείζων εξέλιξη στη διεθνή πολιτική προκαλεί εκ των πραγμάτων και σοβαρές διπλωματικές ανακατατάξεις. Και κάθε χώρα που έχει στην εξωτερική της πολιτική σχέδιο και πρόγραμμα κινείται έγκαιρα και δραστήρια για να τοποθετηθεί στους νέους συσχετισμούς που διαμορφώνονται. Κάθε κρίση έχει μέσα της το σπέρμα των κινδύνων, αλλά και των ευκαιριών.
Η τρομοκρατική επίθεση που δέχθηκαν οι ΗΠΑ στις 11/9 έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις σχετικά με τις γενικότερες διεθνείς επιπτώσεις της και πολύ λιγότερο σχετικά με τις προκλήσεις που παρουσιάζονται για τη χώρα μας. Η σύγχυση που επικρατεί αυτήν τη στιγμή διεθνώς, ως προς τις εξελίξεις και τη στάση που θα πρέπει να τηρηθεί απέναντι σε αυτές, επηρεάζει και τη χώρα μας. Γνώμονας για τη χώρα μας μέσα σε όλα αυτά -προκειμένου να χαράξουμε μια ορθολογική στρατηγική- θα πρέπει να είναι κυρίως το μέτρο, η ψυχραιμία και ο έγκαιρος και ολοκληρωμένος σχεδιασμός. Κρίσεις όπως αυτή που αντιμετωπίζουμε σήμερα απαιτούν ψύχραιμη διάγνωση γιατί πέρα από όλα τα άλλα μας θέτουν μπροστά σε κινδύνους, αλλά και ευκαιρίες. Η Ελλάδα οφείλει να χαράξει μια στρατηγική τέτοια που θα της επιτρέψει τη μεγιστοποίηση των ευκαιριών και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων.
Το πρώτο που πρέπει να αποφύγουμε είναι οι υπερβολικές αντιδράσεις. Εκτιμήσεις σύμφωνα με τις οποίες τα πάντα έχουν αλλάξει και όλα τα μέχρι σήμερα δεδομένα έχουν ανατραπεί δεν επιτρέπουν σοβαρή αντιμετώπιση του ζητήματος. Μια τέτοια συλλογιστική θα διευκόλυνε την εν λευκώ και χωρίς περιορισμούς ανατροπή όλων των καθιερωμένων αρχών και κατευθύνσεων με τις οποίες πορευτήκαμε έως σήμερα. Είναι ίσως φυσιολογικό για τις ΗΠΑ να υιοθετούν μια τέτοια οπτική αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι είναι η πρώτη φορά στην ιστορία τους που δέχονται επίθεση μέσα στο έδαφός τους και μάλιστα με τόσο εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Η ανυπόκριτη αλληλεγγύη με τις ΗΠΑ είναι άμεση αναγκαιότητα. Ταυτόχρονα η Ελλάδα και οι Ευρωπαίοι εταίροι της οφείλουν να συνεισφέρουν μια ψύχραιμη στάση έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι θετικότερο.
Δεν θα πρέπει βέβαια να παραβλέπουμε ότι η ανάληψη στρατιωτικής δράσης εκ μέρους των ΗΠΑ είναι αναπόφευκτη. Μιας τέτοιας μορφής απάντηση θα δοθεί όχι για να ικανοποιηθεί το αίσθημα οργής που διακατέχει αυτή τη στιγμή τον αμερικανικό λαό, αλλά για να προληφθούν τα χειρότερα. Γι’ αυτό και η συγκρότηση της ευρύτερης δυνατής συμμαχίας συμβάλλει ασφαλώς στην αποτελεσματικότητά της. Είναι θετικό εξάλλου, ότι η αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται να αποστασιοποιείται από την πολιτική του μονομερούς και επιλεκτικού παρεμβατισμού που ακολουθούσε τον τελευταίο καιρό. Ταυτόχρονα, όμως, κάθε κράτος που συμμετέχει αποσκοπεί και στην προώθηση των δικών του στόχων.
Για την Ελλάδα, περιορισμένη σημασία μπορεί να έχει τι ακριβώς θα γίνει σε μια απομακρυσμένη και ελάχιστα συνδεόμενη με τα συμφέροντά μας περιοχή, όπως το Αφγανιστάν. Εκείνο που θα πρέπει με ιδιαίτερη προσοχή να εξετάσουμε είναι το πώς ενδέχεται να επηρεαστούν τα συμφέροντά μας στη γειτονιά μας και πώς θα τα διαφυλάξουμε. Οφείλουμε, ασφαλώς, να ταχθούμε αλληλέγγυοι και να συμμετέχουμε στις προσπάθειες και τα συλλογικά μέτρα που θα παρθούν για την άμεση αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να παραβλέψουμε ότι το διεθνές κλίμα μπορεί να επηρεάσει ζητήματα στην περιοχή μας που δεν συνδέονται με τις εξελίξεις, όπως τα Βαλκάνια, το Κυπριακό και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, όπου ενδέχεται να ασκηθούν πιέσεις για ταχείες διευθετήσεις που μπορεί να αποβούν επικίνδυνες. Την ίδια στιγμή, η διεθνής κινητικότητα δημιουργεί και θετικές προϋποθέσεις για όσα κράτη αντιλαμβάνονται έγκαιρα τι σημαίνουν οι νέοι ορισμοί της τρομοκρατίας και οι ερμηνείες τους. Μία ενδεχόμενη αναδίπλωση των ΗΠΑ στα Βαλκάνια θα μπορούσε εξάλλου να οδηγήσει σε ανάληψη ενεργότερου ρόλου στη γειτονιά μας από την Ευρωπαϊκή Ενωση αναδεικνύοντας μεγαλύτερες ευκαιρίες και για τη χώρα μας. Η Ευρώπη μπορεί τώρα να αναδειχθεί δυναμωμένη στη νέα αυτή συγκυρία και να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή.
Οι διεθνείς σχέσεις εισέρχονται πάντως σε μία νέα περίοδο έντασης, που θα αυξήσει ιδιαίτερα το αίσθημα ανασφάλειας των πολιτών στη Δύση. Για τα μικρότερα κράτη όπως η Ελλάδα, που αντιμετωπίζουν μάλιστα ανοιχτά διεθνή προβλήματα στη γειτονιά τους, ο στόχος δεν μπορεί παρά να είναι διττός: συμπαράταξη και αλληλεγγύη με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ενωση και ταυτόχρονα, σχεδιασμός και εγρήγορση για την αντιμετώπιση των νέων ευκαιριών, αλλά και κινδύνων που ενδέχεται να προκύψουν.
* Ο κ. Γ. Βαληνάκης είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, γραμματέας Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενωσης της Νέας Δημοκρατίας.
Ο Ποινικός Κώδικας περιορίζει κατά τρόπο αρκετά στενό την έννοια της ηθικής αυτουργίας. Πρέπει, λέει, οι ηθικοί αυτουργοί να προκάλεσαν με πρόθεση την απόφαση για την εκτέλεση του εγκλήματος που διαπράχθηκε. Με αυτή την έννοια, είναι περίπου αδύνατον να αποδειχθεί ή καν να διατυπωθεί ο ισχυρισμός ότι κάποιοι άνθρωποι ή κάποια κράτη προκάλεσαν την απόφαση για την τέλεση των συγκεκριμένων εγκλημάτων της 11ης Σεπτεμβρίου. Επομένως, θα ήταν αδύνατον να επιβληθούν κυρώσεις κατά συγκεκριμένων προσώπων ή κατά συγκεκριμένων κρατών (για την ενδεχόμενη άρνηση της έκδοσής τους).