Είναι κάτι σαν τον τρύγο. Το φθινόπωρο δίνονται τα κρατικά βραβεία. Στον κινηματογράφο και στη λογοτεχνία. Λίγο αργότερα και στο θέατρο. Κρατικές βραβεύσεις, λοιπόν. (Ας μείνουμε στις βραβεύσεις που η Πολιτεία έχει θεσμοθετήσει για τους διάφορους τομείς τέχνης σε δημιουργούς και καλλιτέχνες της τρέχουσας περιόδου, της αμέσως προηγούμενης χρονιάς. Ας μην επεκταθούμε στα ιδιωτικά).
Επιβραβεύει, λοιπόν, η Πολιτεία τους καλλιτέχνες – τους ηθοποιούς, τους σκηνοθέτες, τους συγγραφείς. Και ταυτοχρόνως τους ενισχύει, αφού, τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα, οι κρατικές βραβεύσεις συνοδεύονται από όχι ευκαταφρόνητα χρηματικά ποσά.
Συνοδεύονται, όμως, τα βραβεία από κύρος; Ο βραβευμένος με κρατικό βραβείο καλλιτέχνης γίνεται αυτοδίκαια ο καλύτερος δημιουργός στο χώρο του; Κι αν τα προηγούμενα χρόνια, έως και αρκετά μετά τη μεταπολίτευση, οι κρατικές βραβεύσεις ήταν σχεδόν περιθωριακή υπόθεση, τελευταία έχουν αίγλη, κοσμικότητα, επισημότητα – και φυσικά τον χώρο που τους αναλογεί στα ΜΜΕ. Με πρωθυπουργικά μηνύματα, με παρόντες υπουργούς, με τηλεοράσεις και προβολείς. Η δημοσιότητα επιτεύχθηκε. Συνδυάζεται, όμως, με το κύρος σε ό,τι αφορά το έργο; Αρκετοί εξακολουθούν να αμφιβάλλουν κυρίως για το αν είναι δουλειά της Πολιτείας να κρίνει, να ξεχωρίζει, τελικά να προτείνει μέσω της βράβευσης τι είναι καλύτερο στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στην ποίηση, στην πεζογραφία, στο δοκίμιο. Κι αν θεωρούμε αυτονόητο ότι η τέχνη χρειάζεται στήριξη, έτσι ώστε να φτάνει σε περισσότερους, να μην αφορά μόνο τον στενό κύκλο των καλλιτεχνών, επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος μέσω των βραβείων;
Τα περισσότερα εισιτήρια -αν πρόκειται για ταινίες-, οι περισσότερες πωλήσεις -ή η είσοδος στη λίστα των μπεστ σέλερ, αν πρόκειται για βιβλία-, τα περισσότερα εξώφυλλα και οι συνεντεύξεις -αν πρόκειται για θεατρικούς ηθοποιούς- ισχυροποιούν το επιχείρημα ότι μέσω των βραβείων η τέχνη φτάνει σε περισσότερους. Είμαστε όμως σχετικά μικρός τόπος. Γνωριζόμαστε όλοι μεταξύ μας. Κρίνοντες, κρινόμενοι και παρατηρητές -με όποιον τρόπο- της διαδικασίας. Ξέρουμε ότι στις επιτροπές μετέχουν περυσινοί ή επόμενοι υποψήφιοι για βράβευση εκπρόσωποι εταιρειών διανομής -σε ό,τι αφορά τα κινηματογραφικά βραβεία με δυο λόγια, οι (περισσότεροι) κρίνοντες θα συναντηθούν πολύ σύντομα -και όχι στα καφέ της οδού Σκουφά ή στις ταβέρνες των Εξαρχείων και του Ψυρρή- με τους (περισσότερους) κρινόμενους.
Τα κριτήρια, λοιπόν τα οποία, στις διαδικασίες κρίσης, πολύ απέχουν από την ένταξη κάθε έργου στην ιστορική εξέλιξη της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου, του θεάτρου. Και πώς θα ήταν δυνατόν, αφού η κρίση γίνεται «εν θερμώ»; Εν τη γενέσει σχεδόν του κάθε έργου. Χωρίς τον χρόνο που απαιτείται να δοκιμαστεί, να απορριφθεί το έργο, να ξανακοιταχθεί αργότερα από το ίδιο κοινό, να συνομιλήσει με κοινωνικές συμπεριφορές, να συνδεθεί με προσωπικές διαδρομές.
«Τον Γενάρη του 1967 συζητούσα στο Τίμπινγκεν με τον ηλικιωμένο Ερνστ Μπλοχ επί παντός επιστητού και σύντομα ο Μπλοχ άρχισε, όπως ήταν αναμενόμενο, να μιλάει για τον Καρλ Μάι, τον οποίο και θαύμαζε», γράφει στην αυτοβιογραφία του (μόλις κυκλοφόρησε από την «Ινδικτο») ο Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι, «πρύτανης» της λογοτεχνικής κριτικής στη Γερμανία. «Είναι, είπε, ένας από τους πλέον συναρπαστικούς και ζωηρούς αφηγητές της γερμανικής λογοτεχνίας. Πήρα το θάρρος να διαφωνήσω προσεκτικά και να αμφισβητήσω προ πάντων το γλίσχρο ύφος του συγγραφέα του Winnetou». Ιδού λοιπόν η δημόσια διαφωνία, η ανταλλαγή απόψεων και κρίσεων.
Αντίθετα, από τη λειτουργία των κρατικών κριτικών επιτροπών, εκείνο που κυρίως λείπει είναι η κατατεθειμένη άποψη, η εποικοδομητική διαφωνία, η δημιουργική σύγκρουση. Οσα δηλαδή θα μπορούσαν να επισημάνουν, να διδάξουν, να προβληματίσουν. Μετράμε όλοι «κουκιά». Πλειοψηφίες και μειοψηφίες, ξεκομμένες από το σώμα μιας τέχνης. Αν μπορούσαν οι κριτικές επιτροπές να δώσουν περισσότερα ερεθίσματα σε περισσότερους ν’ ανοίξουν κι άλλα βιβλία, να δουν κι άλλες ταινίες, κι άλλο θέατρο, ίσως να είχαν πετύχει τον στόχο τους.