Στο τέλος της εβδομάδας η Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS θα μας υπενθυμίσει μια δύσκολη εξίσωση: υγεία – ασθένεια. Οταν το AIDS πρωτοχτύπησε, στη δεκαετία του ’80, ζούσαμε σ’ έναν σχετικά ασφαλή κόσμο. H απειλή της σεξουαλικότητας ήταν ό,τι χειρότερο μπορούσε να συμβεί. O είρων θεός των συνθηκών μάς ζητούσε να επαναπροσδιορίσουμε τα όρια της ελευθερίας και -κυρίως- του φόβου.
Το δράμα του AIDS, όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν μόνο δράμα των προσωπικών επιλογών, της πειθαρχημένης σεξουαλικότητας (αν υπάρχει τέτοιο πράγμα), των μέτρων προφύλαξης. Ηταν κυρίως δράμα αποκλεισμού, μικρών και μεγάλων ρατσισμών και τελικά μιας αναπότρεπτης απώλειας. Οι περισσότεροι χάσαμε κάποιον, κοντινό ή μακρινό μας, στη δεκαετία του ’90. Επειτα η ιατρική έκανε μερικά θαύματα, το AIDS έπαψε να είναι ο απόλυτος τρόμος. Θρίαμβος ή απλώς μετάβαση από μια μορφή φόβου σε άλλη, πιο καινούργια;
Γιατί, στο μεταξύ, οι απειλές πολλαπλασιάστηκαν και κέρδισαν σε επιτήδευση. Οχι σεξουαλικά μεταδιδόμενες νόσοι πλέον, αλλά άνθρακας – ο φόβος ξεκινά, εν δυνάμει, από τις πράξεις ρουτίνας, από τον χαρτοκόπτη που σκίζει ένα γράμμα. Δεν χρειάζεται να ζει κανείς στην Αμερική ή στη Γερμανία. Αρκεί να διαβάζει εφημερίδες: ο αντικυβερνητικός Τίμοθι Τομπίασον (ένας μελλοντικός Τίμοθι Μακβέι;) περιφέρεται στις αμερικανικές εκθέσεις όπλων και μοσχοπουλάει το βιβλίο του για παρασκευή βιοχημικών όπλων στο σπίτι. Ετσι καταρρέει η εμπιστοσύνη στο ανθρώπινο γένος: η βαθιά πίστη ότι το αυτοκίνητο σταματάει στο φανάρι, ο πεζός διασχίζει τη διάβαση. Οτι υπάρχει εγγενής τάξη πραγμάτων, ηθική αγωγή του πολίτη. Οτι κανείς δεν θα σου κάνει κακό ξαφνικά.
Τώρα το αίσθημα ασφάλειας έχει κλονιστεί παγκοσμίως. Θυμίζει τους πρώτους μήνες εξάπλωσης του AIDS. Μια άγνωστη, σκοτεινή ασθένεια που δεν έχει γιατρειά, αλλά ρίχνει αεροπλάνα, μολύνει οργανισμούς και ποιος ξέρει τι θα σκαρφιστεί ακόμα. Δεν απειλεί την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, αλλά την ανθρώπινη έκφραση εν γένει. Το όνομά της; Τρομοκρατία. Καλύτερα απ’ όλους την περιέγραψαν οι συγγραφείς. O Μάρτιν Εϊμις την όρισε ως εκδήλωση υστερικής προσωπικότητας. O Τζον Μπέργκερ ως «μορφή απελπισίας ή, ακριβέστερα, ως τρόπο να δώσεις νόημα και να ξεπεράσεις την απελπισία. Δεν θριαμβεύεις απέναντι στους μισητούς Αλλους, αλλά απέναντι στην παθητικότητα, στην πικρία, στο παράλογο που εκφράζει το βάθος της απελπισίας. Είναι δύσκολο για τον προηγμένο κόσμο να φανταστεί τέτοιο βάθος απελπισίας».
Να κάτι κοινό με το AIDS: μας είχε έρθει από την Αφρική, όπως η τρομοκρατία έρχεται από ένα σκοτεινό Αλλού, που βολεύει να το θεωρούμε τριτοκοσμικό. Ουσιαστικά το μόνο που παραδεχόμαστε και στη μία και στην άλλη περίπτωση είναι ο πρωτογονισμός του φόβου.