Μνήμη σεισμού: φαινόμενα και ερμηνείες

Μνήμη σεισμού: φαινόμενα και ερμηνείες

3' 53" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Παρά το ότι διαφαίνεται αδυναμία κατανοήσεως των δυνάμεων ή μάλλον της δυνάμεως που κινεί το σύμπαν, αδυναμία έκδηλη σε πλείστες όσες επιχειρήσεις ερμηνείας των κοσμικών φαινομένων, η γη θεωρήθηκε ως το σταθερό σημείο αναφοράς του κόσμου: «έδος ασφαλές αεί» την ονομάζει ο Ησίοδος. H αντίληψη αυτή δεν περιορίζεται στα ομολογουμένως εκτεταμένα όρια του ελληνικού πνεύματος, αλλά απαντάται και σε άλλους λαούς. H αποδοχή μάλιστα της χρήσεως των Ψαλμών κατά την περίοδο της έσω φιλοσοφίας συνέτεινε ώστε η αντίληψη αυτή να επανεισαχθεί, με αποτέλεσμα να ακούγεται καθημερινώς, σε κάθε Εσπερινό, πως ο Θεός είναι «ο θεμελιών την γην επί την ασφάλειαν αυτής». Προφανώς έχει μετατοπισθεί η αντίληψη της έσω από την αντίληψη της έξω φιλοσοφίας, αφού πλέον η γη δεν έχει αυτοδυνάμως την ασφάλεια, αλλά αυτή της παρέχεται από τον Θεό.

Ωστόσο, αυτό ακριβώς το γνώρισμα, της ασφαλείας και της σταθερότητος δηλαδή, μοιάζει κατά καιρούς να μην ισχύει, αφού, όχι σε τακτούς βέβαια χρόνους, πράγμα που επιτείνει την ανασφάλεια, μέρη της γης κλονίζονται από σεισμούς, εξαιτίας των οποίων μάλιστα κόποι και θυσίες κείτονται ως ερείπια και χάνονται ζωές.

Η αντιμετώπιση κάθε γεγονότος σχετίζεται, αφενός, με την ερμηνεία περί της αρχής του και, αφετέρου, με την ερμηνεία περί της ελεύσεώς του. Με αφορμή λοιπόν μια υπόμνηση σεισμού η οποία γίνεται από την Εκκλησία τη 16η Αυγούστου, θα επιχειρηθεί μια κριτική προσέγγιση της αντιμετωπίσεως αυτού του φαινομένου από την έσω φιλοσοφία, αντιμετώπιση η οποία στοιχειοθετείται, αφενός, με την υπόμνηση και, αφετέρου, με την ερμηνεία των σεισμών.

Στους δώδεκα μήνες του έτους, σύμφωνα με το Εορτολόγιο της Εκκλησίας του Σωφρονίου Ευστρατιάδου, γίνονται εν συνόλω οκτώ υπομνήσεις σεισμών, γεγονός που συντείνει στην εμπέδωση της υπάρξεώς των, αλλά και του απροόπτου της εκδηλώσεώς των. Αρχής γενομένης από τον πρώτο μήνα του εκκλησιαστικού έτους, γίνεται αναφορά σεισμού την 25ην Σεπτεμβρίου, συγκεκριμένως ενός σεισμού το έτος 438. Ακολουθεί η υπενθύμιση της 26ης Οκτωβρίου, ημέρα κατά την οποία το 740 συνέβη ένας επίσης λίαν καταστρεπτικός σεισμός, τον οποίον επηκολούθησαν άλλοι μικρότεροι για διάστημα πολλών μηνών. Μια τρίτη υπόμνηση γίνεται τη 14η Δεκεμβρίου και αναφέρεται σε σεισμό που έγινε το 557. Την 9η Ιανουαρίου γίνεται μνεία ενός σεισμού του 867. Τον ίδιο μήνα, στις 26, γίνεται και άλλη υπόμνηση, εκείνη του σεισμού που έγινε στα τελευταία χρόνια του Θεοδοσίου. Στη συνέχεια, τη 17η Μαρτίου μνημονεύεται ο σεισμός που έγινε το δέκατο έτος (790;) της βασιλείας του Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου. Μία άλλη υπόμνηση γίνεται την 1η Μαΐου, αναφερόμενη σε σεισμό που έγινε την ημέρα αυτή το 1201. Τέλος, η καταστρεπτική δύναμη του σεισμού εξ αφορμής της μνημονεύσεως του οποίου γράφεται το παρόν, γίνεται την 16η Αυγούστου και αναφέρεται σε σεισμό του έτους 542.

Κατά την αρχαιότητα, αλλά και τη βυζαντινή περίοδο, επικρατούσε η αντίληψη περί του κυκλικώς φερομένου χρόνου, μάλιστα οι γιορτές που σημειώνουν την επανάληψη αλλά και την υπόμνηση σημαντικών για την Εκκλησία γεγονότων, συντελούν στη διαμόρφωση της αντιλήψεως αυτής. Προφανώς επειδή η επανάληψη λειτουργεί ως υπόμνηση και απομνημόνευση, εν τέλει δε ως μάθηση, η υπόμνηση των σεισμών, εντεταγμένη στο εορτολόγιο της Εκκλησίας, συνεργεί καθοριστικώς ώστε να είναι όλοι έτοιμοι για την απρόσμενη εμφάνιση του φαινομένου. H ανακοίνωση της εορτής γίνεται καθημερινώς το πρωί στη διάρκεια της ακολουθίας του όρθρου. Κατά τη 16η Αυγούστου, σύμφωνα με το Συναξάριο της ημέρας, «τη αυτή ημέρα» μνήμη «γίνεται της και μετά οικτιρμών επενεχθείσης ημίν εν τοις καιροίς εκείνοις φοβεράς απειλής του σεισμού». Το βάρος στην προκειμένη περίπτωση -αλλά και στις άλλες περιπτώσεις- εστιάζεται στον όρο οικτιρμός, που σημαίνει ελεημοσύνη, ευσπλαγχνία και έλεος. Κατά συνέπεια η απειλή του σεισμού υπάρχει και ενεργείται, όποτε και σε όποια έκταση, λόγω της φιλανθρωπίας, όπως λέγεται σε άλλη περίπτωση, ή της ευσπλαγχνίας του Θεού. Ισως διερωτηθεί κάποιος αν έτσι εκδηλώνεται η ευσπλαγχνία του Θεού.

Σε καιρούς μειωμένης πίστεως η ως άνω αιτιολογία δεν γίνεται ευκόλως παραδεκτή. Ωστόσο, επειδή η ομολογία της πίστεως περιλαμβάνει και τη φράση περί της υπάρξεως των πάντων εξαιτίας της βουλήσεως του Θεού, τότε η ερμηνεία είναι ορθή. Οταν τα πάντα γίνονται υπό του Θεού, τότε και οι σεισμοί θα οφείλουν σε Αυτόν την ύπαρξή των. Το ότι οι σεισμοί συντελούν στα καταστρεπτικά αποτελέσματα που ανεφέρθησαν δεν μειώνει, κατά την έσω φιλοσοφία, την προηγούμενη αποδοχή, εφόσον οι βουλές του υψίστου είναι ανεξιχνίαστες. Αλλ’ ούτε με τον ορθό λόγο έρχεται σε σύγκρουση η αποδοχή της ευσπλαγχνίας του Θεού ως αφετηρίας των σεισμών, εφόσον μάλιστα ήδη ο Πλάτων υπεστήριζε πως ο κόσμος αυτός -όπως και να παρουσιάζεται, προσθέτομε εμείς- είναι ο κάλλιστος των γεγονότων, ο δε (ενν. Θεός) ο άριστος των αιτίων.

Κατά συνέπεια, σύμφωνα πάντοτε με τη συλλογιστική της έσω φιλοσοφίας, ό,τι συμβαίνει λειτουργεί για τη σωτηρία του ανθρώπου, εφόσον αυτό που συμβαίνει κάθε φορά έχει αφετηρία την αγαθότητα του Θεού.

(1) O κ. N. Γ. Πολίτης είναι αναπλ. καθηγητής Φιλοσοφίας Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή