Αυτό ήταν και φέτος! Ολοκληρώθηκαν οι ανακοινώσεις για τα λογοτεχνικά βραβεία κάθε είδους: κρατικά, ιδιωτικά, παιδικού βιβλίου, λογοτεχνικής μετάφρασης. Ολα είναι πλέον γνωστά. Του χρόνου πάλι. Ως τότε, όμως, μήπως πρέπει να ξαναμιλήσουμε για τα βραβεία; Οχι για το αν βραβεύτηκε εκείνος κι όχι ο άλλος, ούτε για το πώς διοχετεύτηκαν στον Τύπο οι «αποκλειστικές» ανακοινώσεις. Δεν είναι εκεί το πρόβλημα. Οι απολήξεις του προβλήματος είναι αυτές.
Να μιλήσουμε για τον θεσμό των κρατικών βραβείων. Για τις αδυναμίες ή τις αναπηρίες του? για την τελμάτωσή του. Και θα είχαμε πολλά να πούμε. Με καλοπροαίρετη διάθεση. Για να αποκτήσουν, ενδεχομένως, τα κρατικά βραβεία κύρος αντίστοιχο με τα βραβεία Γκονκούρ ή το Μπούκερ.
Τι θα μπορούσαμε να συζητήσουμε; Κατ’ αρχάς, το ποιοι αποτελούν τις επιτροπές κρίσης. Οχι τίνος φίλοι είναι? σ’ αυτήν τη μικρή χώρα όλοι είναι φίλοι κάποιων. Αλλά να δούμε με ποια ιδιότητα καλούνται σε επιτροπή κρίσης λογοτεχνικών έργων όσοι τις αποτελούν. Αν, π.χ., ένας πολιτικός επιστήμονας μπορεί να κρίνει έργα λογοτεχνικής μετάφρασης.
Αν οι κριτικοί λογοτεχνίας ή οι συγγραφείς, που σύμφωνα με τον νόμο απαρτίζουν την επιτροπή κρατικών βραβείων, μπορούν να έχουν την εποπτεία στα πολλά και σημαντικά βιβλία φιλοσοφικού, πολιτικού ή επιστημονικού δοκιμίου που κυκλοφορούν.
Κρατική επιτροπή δοκιμίου λοιπόν; Γιατί όχι; Να τα συζητήσει όλα τα υπουργείο. Με τα μέλη των επιτροπών, με το EKEBI, με την Εταιρεία Συγγραφέων, με τους εκδότες. Μήπως μέσω της συζήτησης γίνουν γνωστά και διάφορα ζητήματα που φαίνεται ότι τα αγνοούν οι πάντες. Ακόμα και όσοι πρέπει να τα γνωρίζουν. Οπως, για παράδειγμα, ότι αντίτυπο πρέπει να κατατίθεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη και από τα μεταφρασμένα σε ξένη γλώσσα ελληνικά βιβλία. Πόσοι το γνωρίζουν αυτό από τους ξένους ή Ελληνες εκδότες; Απ’ ό,τι φαίνεται ελάχιστοι, γι’ αυτό και ήταν ελάχιστα φέτος τα υποψήφια βιβλία από τα ελληνικά προς ξένη γλώσσα. Κι έτσι δεν ήταν υποψήφιες -ενδεικτικά- οι μεταφράσεις έργων του Καβάφη στα αγγλικά, του Δημήτρη Χατζή στα τουρκικά, του Αρη Αλεξάνδρου στα γερμανικά κ.λπ. Ούτε το σύνολο των σαράντα και πλέον βιβλίων που μεταφράστηκαν στα γερμανικά πέρυσι εν όψει της Φρανκφούρτης. Κι ας δαπανήθηκαν τόσα χρήματα, με αφορμή τη Φρανκφούρτη, για τη «διάδοση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό». Κι ας υπάρχει ένα μηνιαίο περιοδικό, με έξοδα του Δημοσίου, το «Ithaca», που στόχο έχει να προκληθούν μεταφράσεις. Να μην επιβραβευτεί η μεταφραστική προσπάθεια, τώρα που -επιτέλους- απεσύρθη η διάταξη πως οι μεταφραστές ελληνικών βιβλίων, για να βραβευτούν, πρέπει να είναι Ελληνες υπήκοοι;
Πολλά θα μπορούσε να περιλάβει η συζήτηση για τα κρατικά βραβεία. Επί της ουσίας και επί της διαδικασίας. Στην ουσία του θεσμού είναι ο χωρισμός των κατηγοριών? ποια βιβλία είναι δοκίμια, ποια είναι μαρτυρίες, ποια είναι νουβέλες, ποια διηγήματα κι όχι ημερολογιακές καταγραφές κ.λπ.
Στη διαδικασία του θεσμού είναι ο τρόπος με τον οποίο τα μέλη της επιτροπής ενημερώνονται για τα βιβλία που κυκλοφορούν. Για τα περίπου 500 λογοτεχνικά βιβλία που εκδόθηκαν το 2001.
Πόσα προλαβαίνουν να διαβάσουν, πώς απορρίπτουν όσα απορρίπτονται, πώς γίνονται οι επιλογές για τη short list; Πόσο συχνά χρειάζεται να συναντιούνται για να συζητούν τις κρίσεις και τις απόψεις τους; Οι πρωτοεμφανιζόμενοι πρέπει να εντάσσονται σε χωριστή κατηγορία;
Θα είχε νόημα μια τέτοια συζήτηση. Κι ας είχε συγκρούσεις, αντεγκλήσεις, προστριβές, διαφωνίες. Ετσι είναι οι συζητήσεις. Κι ας ήταν αυτές οι απόψεις που θα κυκλοφορούσαν εκεί όπου «συχνάζουν» οι λογοτεχνικές ειδήσεις. Διαφορετικά, τον επόμενο χρόνο και τον μεθεπόμενο το ίδιο έργο θα παίζεται. Μόνο που θα διαφέρουν οι πρωταγωνιστές: οι συγγραφείς και τα βιβλία. Με μία σταθερή απουσία, κάθε χρόνο, εδώ και πολλά χρόνια: το περιεχόμενο των βιβλίων? το λογοτεχνικό τους ύφος? τα όσα πρεσβεύουν και κομίζουν στη λογοτεχνία και στην ανάγνωση.