Οφύλακας στο ελληνικό θέατρο των Συρακουσών έδινε πληροφορίες, σε άπταιστα Γαλλικά, για τα μνημεία που φιλοξενεί ο αρχαιολογικός χώρος της Νεαπόλεως. Ηταν επεξηγηματικός, φιλικός, με την επικοινωνιακή διάθεση που χαρακτηρίζει τον ιταλικό Νότο. Υποδεχόταν τους επισκέπτες σαν οικοδεσπότης, απολογούμενος μάλιστα και για την «ακαταστασία» στο αρχαίο θέατρο, συνέπεια της αριστοφανικής παράστασης των «Σφηκών» που θα δινόταν εκείνη τη βραδιά από ιταλικό θίασο ή για τις σκαλωσιές που υπήρχαν στο ρωμαϊκό αμφιθέατρο εξ αιτίας των έργων αναστήλωσης. Και, βέβαια, μας επέβαλε να περάσουμε από το διασημότερο λατομείο γνωστό ως το «Αυτί του Διονύσου».
Περιδιαβάζοντας το χώρο, περιδιαβάζεις και την ιστορία της πόλης, σε διαφορετικούς αιώνες και περιόδους. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα και την ελληνική επιρροή, στα χρόνια του τυράννου Διονυσίου, στην ελληνιστική και στη ρωμαϊκή εποχή. Στο ίδιο μνημείο διακρίνεις τις διαφορετικές ιστορικές επιστρώσεις. Οπως στο ελληνικό θέατρο, συνυπάρχουν αρμονικά η αρχική έμπνευση του αρχιτέκτονα Δαμάσκοπου και η μεταγενέστερη επέμβαση επί εποχής Ιέρωνα B΄. O Αισχύλος γειτονεύει με τη ρωμαϊκή αρένα, οι αρχαίοι τραγικοί διασταυρώνονται με τους μονομάχους και τα άγρια θηρία.
Στις Συρακούσες η ιστορία είναι διαρκώς παρούσα με έναν τρόπο ήρεμο και ταυτόχρονα επιβλητικό. H πόλη δεν αγωνιά να εντυπωσιάσει τον επισκέπτη. O Καθεδρικός, στην καρδιά της Ορτυγίας, χτίστηκε τον 18ο αιώνα ενσωματώνοντας έναν αρχαίο ναό της Αθηνάς. Ναός και χριστιανική εκκλησία και ύστερα μουσουλμανικό τέμενος, διασώζεται, εν τέλει, ως μεγαλειώδες δείγμα της μπαρόκ θρησκευτικής αρχιτεκτονικής της Σικελίας. Μια κολυμβήθρα του 13ου αιώνα, ψηφιδωτά της εποχής των Νορμανδών και 16 ξύλινα στασίδια του 15ου αιώνα, συμπληρώνουν αυτήν την οργιαστική συνεύρεση αισθητικών αντιλήψεων και εποχών. Το αποτέλεσμα, δεν προκαλεί καμία σύγχυση ή ανησυχία. Αντίθετα. Αποδεικνύει ότι ο χρόνος συνεργάστηκε με τον καλύτερο τρόπο στην ολοκλήρωση του μνημείου: Αποβάλλοντας το συμπαγές και προβάλλοντας το καθησυχαστικό αίσθημα του ημιτελούς. Το αρχιτεκτόνημα είναι πλήρες και ταυτόχρονα ρευστό. Το βλέμμα διακρίνει τις διαφορετικές επιρροές και αγκαλιάζει το σύνολο.
Η πρώτη βιαστική εντύπωση της εγκατάλειψης ή της παραίτησης στην φθορά υπό το βάρος των αιώνων, εξαλείφεται με την προσεκτική παρατήρηση. O ιταλικός Νότος έχει τον δικό του χαρακτήρα, που συνάδει με τους νωχελικούς ρυθμούς και την κυτταρική σχεδόν ανάγκη για έξοδο και γιορτή. Για φλυαρία και επικοινωνία. H πρακτική πλευρά λίγο απασχολεί και αυτό είναι εμφανές στην καθημερινότητα της πόλης, στους ελικοειδείς δρόμους, στις ογκώδεις αλλά και τόσο εύθραυστες κατασκευές.
Οι Συρακούσες θυμίζουν ένα παραμύθι που διηγήθηκαν διαφορετικοί άνθρωποι σε διαφορετικές εποχές, ο καθένας με το δικό του ύφος και τη διάθεση της στιγμής. Ετσι, η «αφήγηση» περιλαμβάνει απ’ όλα και κανείς δεν διανοήθηκε ποτέ να την περικόψει ή να την λογοκρίνει, αποφασίζοντας ότι το αρχαίο κλέος έχει μεγαλύτερη αξία από το μπαρόκ ή ότι ο Μεσαίωνας πρέπει να υποχωρήσει μπροστά στη ρωμαϊκή εποχή. Οι πυκνοκατοικημένες Συρακούσες δεν προκαλούν άγχος. H ιστορία είναι παρούσα σε κάθε βήμα, φιλική και βιωμένη.
Το αρχαιολογικό πάρκο της Νεαπόλεως, δημιουργήθηκε το 1955. H σκέψη ξεστρατίζει, από συνήθεια ή από πίκρα, στην καθ’ ημάς ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, έργο πολύ πρόσφατο και ακόμη σε εξέλιξη. Οι συγκρίσεις, ομολογώ ότι είναι μια πολύ εύκολη και απαξιωτική λογική. Ομως οι Συρακούσες είναι ένας πολιτιστικός κόμβος με άνθηση 27 αιώνων. Δεν γνωρίζω αν η άνθηση συνεχίζεται, τι οικονομικά ή δημοσιονομικά προβλήματα αντιμετωπίζει η πόλη ή η επαρχία της Σικελίας. Ως περαστικός επισκέπτης όμως διαπίστωσα μια έγνοια κρατική -το Νότο πόλη – μουσείο του μπαρόκ αναπαλαιώνεται και αποκαθίσταται σε μεγάλη έκταση- που δεν έχει να κάνει με εσπευσμένες κινήσεις εν όψει, επερχόμενων, για παράδειγμα, Ολυμπιακών Αγώνων… Οι Σικελοί μπορεί να νιώθουν κάποτε εγκαταλελειμμένοι αλλά και το αίσθημα του αιφνιδίως προνομιούχου είναι αναμφισβήτητα περισσότερο μάταιο και για τούτο πιο μελαγχολικό.