Οταν βλέπουμε το πολύπαθο λεκανοπέδιο από αεροπλάνο, διαπιστώνουμε ότι είναι χαραγμένο από δύο μεγάλες φυσικές γραμμές, από Βορρά προς Νότο. H μία αρχίζει από το Μαρούσι και ακολουθώντας την Κηφισίας φτάνει έως τους Στύλους του Ολυμπίου Διός και έως την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, στην εναπομείνασα για χάρη της αρχαία κοίτη του Ιλισού. H άλλη από τους πρόποδες της Πάρνηθας και ακολουθώντας τα ίχνη του εξαφανισθέντος επί των ημερών μας αρχαίου Ελαιώνα έως την ακτή του Νέου Φαλήρου. Αν, τώρα, συγκρίνουμε παλαιότερες και νεότερες αεροφωτογραφίες, π.χ. μιας ή δύο δεκαετιών (διαθέτει πολλές το ΥΠΕΧΩΔΕ) παρατηρούμε ότι και οι δύο αυτές χαρακιές είναι τόσο πιο έντονες, όσο παλαιότερες είναι οι αεροφωτογραφίες, εξασθενίζουν και κατά τόπους εξαφανίζονται στις νεότερες.
Είναι ακριβώς οι δύο μεγάλοι άξονες, γύρω από τους οποίους στις μέρες μας και όχι στο παρελθόν, π.χ. στην εποχή της αντιπαροχής του K. Καραμανλή, συντελείται η μεγάλη οικολογική καταστροφή. Γύρω από αυτούς τους άξονες διαμορφώνονται και τα οικολογικά μέτωπα μάχης, αν κρίνουμε από τα γράμματα και τις διαμαρτυρίες που καταφθάνουν στην «K» και υποθέτω σε όλες τις εφημερίδες. H τηλεόρασή μας, ιδιωτική και κρατική, δεν ασχολούνται με αυτά τα θέματα. H κρατική, μάλιστα, με θαυμάσια πράγματι ξένα ντοκιμαντέρ και μάλλον λόγω αμηχανίας στο πρόγραμμά της, μας παρουσιάζει την οικολογική καταστροφή σε μακρινές εξωτικές χώρες, αλλά επιμένει να αγνοεί αυτά που συμβαίνουν δίπλα στο μέγαρό της της Αγίας Παρασκευής. Παρατηρούμε, τέλος, ότι η οικολογική αντίσταση είναι πολύ ισχυρότερη γύρω από τον πρώτο άξονα και ασθενέστερη ή ανύπαρκτη στον δεύτερο, παρ’ όλο ότι εδώ η οικολογική επιδρομή ήταν και είναι πολύ πιο βάναυση και με το «νεόπλασμα» των δυτικών συνοικιών καλύπτει με φρενήρη ρυθμό όλα τα αρχαία ίχνη.
Η αναζήτηση των αιτιών αυτής της ουσιώδους κοινωνικής διαφθοράς θα μας οδηγούσε σε άλλα δύσκολα μονοπάτια. Γι’ αυτό θα περιοριστούμε στον πρώτο και ευκρινέστερο άξονα, να δούμε πώς διαμορφώνεται το μέτωπο της οικολογικής απειλής και αντίστασης.
Οικολογική γεωγραφία
Ας περιγράψουμε με αδρές γραμμές τη γεωγραφία αυτού του άξονα:
Μάλλον αυθαίρετα ξεκινούμε από το Δάσος Συγγρού στο Μαρούσι. Θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από βορειότερα, από την Κηφισιά, την Εκάλη ή τη Δροσιά. Το Δάσος Συγγρού προεκτείνεται προς τα Μελίσσια, σήμερα μάλλον νοερά, παλαιότερα ευκρινέστατα και δεξιά προς την άλλοτε πευκόφυτη Μαγκουφάνα, ανύπαρκτη σήμερα, ακόμη και ως όνομα και ως δάσος. Νοτιότερα υπάρχουν ακόμη ίχνη από το δάσος του Παραδείσου και ακριβώς απέναντι, από το πρώην κτήμα του Φιξ, νοτίως του Αμαρουσίου και έως τα βραχώδη της Φιλοθέης, του Παλαιού Ψυχικού και του Γαλατσίου εκτείνεται ο χώρος της μεγάλης οικολογικής καταστροφής, εκεί που άλλοτε υπήρχαν ελαιώνες, πεύκα, αμπέλια και τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας.
Ακολουθώντας την Κηφισίας (Κηφισιάς είναι το ορθότερο, αλλά τι να κάνουμε!), που στις παλαιότερες αεροφωτογραφίες είναι σαν πράσινο ποτάμι, φθάνουμε στο ύψος όπου δεξιά είναι το Γηροκομείο και αριστερά τα δασύλλια της Σχολής Χωροφυλακής, το δάσος της Σωτηρίας και ο μεγάλος χώρος του πρώην στρατοπέδου στο Γουδί, ιστορικό τοπίο για πολλούς λόγους. Από τον κόμβο των Αμπελοκήπων, όπου το πρώην ακάλυπτο οικόπεδο του Θων, ακολουθώντας την Αλεξάνδρας περνούμε από τα απειλούμενα Προσφυγικά και από το πρώην Δημοτικό Νοσοκομείο και φτάνουμε στο πολύπαθο Πεδίον του Αρεως.
Συνεχίζοντας τη διαδρομή της Κηφισίας, δεξιά έχουμε τον κήπο του Ινστιτούτου Παστέρ, την πλατεία Μαβίλη, το Μέγαρο Μουσικής, το «ερζάτς» πάρκο και ό,τι απέμεινε από το παλαιό Πάρκο της Ελευθερίας με τους πρώην στρατώνες, όπου η Εκκλησία φιλοδοξεί να γίνει… ξενοδόχος. Αριστερά της Κηφισίας εκτείνεται ο χώρος των «ιστορικών» νοσοκομείων και ακόμη αριστερότερα το αλσύλλιο του Αγίου Χαραλάμπους και του νοσοκομείου του Συγγρού. Το Χίλτον κτίσθηκε πάνω στην κοίτη του Ιλισού, το ίδιο και η λεωφόρος Κωνσταντίνου. Δεξιά της λεωφόρου εκτείνεται το ταλαιπωρημένο τρίγωνο της Ριζαρείου, του Ευαγγελισμού, του αμφιλεγόμενου Πολεμικού Μουσείου, το μάλλον αλλοιωμένο από τις νεότερες κατασκευές Βυζαντινό Μουσείο, το αλσύλλιο του Αγίου Γεωργίου, η Λέσχη Αξιωματικών και το «πάρκινγκ» του Αρχαίου Λυκείου. Φτάνουμε στον Εθνικό Κήπο, νοτιότερα στο Ζάππειο, στο Καλλιμάρμαρο, στον λόφο του Αρδηττού, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και καταλήγουμε στην Αγία Φωτεινή επί του Ιλισού, όπου και η διασταύρωση με τον άξονα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, προς την Ακρόπολη, το Θησείο και τον Κεραμεικό.
Ετσι διαμορφώνεται το ένα οικολογικό μέτωπο, με βάση τις διαχρονικές αεροφωτογραφίες και την αντίστιξή τους με τις οικολογικές επιθέσεις των δύο τελευταίων δεκαετιών, που συμπίπτουν με τη διακυβέρνηση του… «οικολογικά ευαισθητοποιημένου» ΠΑΣΟΚ.
Επιδρομή και αντίσταση
Ομως, σκοπός του σημερινού σημειώματος δεν είναι να καταγγείλουμε, μια φορά ακόμη, την καταστροφή που έγινε στο παρελθόν και που, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι πρακτικά αδύνατο να αποκατασταθεί η προτέρα κατάσταση. Αλλά πώς μπορεί να περισωθεί ό,τι έχει απομείνει και πώς τα απομεινάρια αυτά, νησίδες πρασίνου και ελεύθερων χώρων, θα αποτελέσουν τον πυρήνα μιας άλλης αντίληψης οικιστικής ανάπτυξης και ζωής μέσα στην πόλη. H ζωή δεν βρίσκεται στην ετήσια και συχνά ψυχαναγκαστική απόδραση από την πόλη και την εργασία!
Το οικολογικό κίνημα, όπως εκδηλώνεται μέσα από τις διαμαρτυρίες των πολιτών, είναι αποσπασματικό, συχνά αντιφατικό και πάντοτε «κλαψιάρικο», χωρίς γενική αντίληψη του χώρου και των μέτρων που θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν ή να διεκδικηθούν. Αλλοι πολίτες ενδιαφέρονται για το πρώην στρατόπεδο στο Γουδί και αδιαφορούν για τη συνάφειά του με το δάσος της Σωτηρίας και άλλοι για τη Ριζάρειο Σχολή και αγνοούν τη συνέχεια με το Πολεμικό και Βυζαντινό Μουσείο. Αλλοι, τέλος, περιορίζονται σε τοπικές διαμαρτυρίες για την κατασκευή συγκοινωνιακών κόμβων που θεωρούνται ωφέλιμοι ή απαραίτητοι από τον υπόλοιπο πληθυσμό του Λεκανοπεδίου. H αποσπασματικότητα, η αντιφατικότητα και ο τοπικός χαρακτήρας της οικολογικής διαμαρτυρίας την φέρνει σε ευθεία αντίθεση με ό,τι οι υπόλοιποι κάτοικοι θεωρούν «ανάπτυξη» ή βελτίωση των υποδομών μιας σύγχρονης πόλης και την κάνουν αναποτελεσματική και χωρίς γενικότερη απήχηση.
«Ενοποίηση» και ενότητα
Εν τούτοις, αυτή η χαρακιά με τα παρακλάδια της, όπως ευκρινώς φαίνεται στις αεροφωτογραφίες και όπως προσπαθήσαμε να την περιγράψουμε, είναι ακόμη μια ενιαία γραμμή, παρά την καταστροφή διατηρεί πολλά στοιχεία και πολλές νησίδες της προηγούμενης ενότητάς της. Είναι ακόμη εύκολο να καταγραφούν οι χώροι που αποτελούν δημόσια ή ημιδημόσια δημοτική ή ιδρυματική περιουσία ή τέλος χώροι δημοσίου ενδιαφέροντος. Το πρώτο και βασικό αίτημα θα μπορούσε να είναι η νομοθετημένη προστασία τους από κάθε επέμβαση του κράτους ή των ιδιωτών που συνεπάγεται την περαιτέρω συρρίκνωσή τους. Με αυτή την προϋπόθεση, η βελτίωση της συγκοινωνιακής ή άλλης υποδομής παίρνει άλλη μορφή και άλλον χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αντιπαλότητα των σχέσεων μεταξύ Μεγάρου Μουσικής και Πάρκου της Ελευθερίας, που πηγάζει από το γεγονός ότι η ακεραιότητα του Πάρκου δεν θεωρήθηκε ποτέ δεδομένη και απαραβίαστη.
Μια επιτόπια επίσκεψη από το Δάσος του Συγγρού στο Μαρούσι, ώς τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, ακολουθώντας τη διαδρομή που περιγράψαμε και τα παρακλάδια της, θα σας πείσει για τη μόνιμη διαμαρτυρία και καταγγελία των κατοίκων της κάθε περιοχής: Την πλήρη και προκλητική εγκατάλειψη των χώρων κρατικής, ημικρατικής και ιδρυματικής ιδιοκτησίας ή των χώρων κρατικής ή δημοτικής αρμοδιότητας. Από το Δάσος του Συγγρού, ώς το αλσύλλιο της Σχολής Χωροφυλακής και του Εθνικού Μουσείου και ώς τον Εθνικό Κήπο και το Ζάππειο.
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι αυτή η γενική και προκλητική εγκατάλειψη είναι τυχαία και συμπτωματική, ιδιαίτερα στους χώρους που περιλαμβάνονται στο τρίγωνο από το Χίλτον ώς τον Εθνικό Κήπο και τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Είναι τόσο επίμονη, διαχρονική και προκλητική, ώστε να υποπτεύεται κανείς ότι είναι σκόπιμη και σχεδιασμένη.
Τα τελευταία χρόνια πολύ μας απασχολεί η λεγόμενη «ενοποίηση» των αρχαιολογικών χώρων. Πολλοί την αμφισβητούν, την θεωρούν πολυδάπανη και έργο βιτρίνας. Εν πάση περιπτώσει, είναι ένα συνολικό σχέδιο σε ορισμένο χώρο. H γραμμή από το Δάσος Συγγρού ώς τους Στύλους του Ολυμπίου Διός και τα εκατέρωθεν παρακλάδια της δεν χρειάζονται καμιά «ενοποίηση». H ενότητά της με άξονα την Κηφισίας και τη Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι ακόμη ορατή και εκείνο που χρειάζεται είναι προστασία και αναβάθμιση. Τέτοιες γραμμές ενότητας θα βρείτε και άλλες, παντού στο πολύπαθο Λεκανοπέδιο.
Ουαί υμίν…
Η κ. Ζωή Γερανίου, πρώην δημοτική σύμβουλος Δήμου Αμαρουσίου μάς γράφει για το πρώην ξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας, που η ευλάβεια των χριστιανών της περιοχής (Αρβανίτες οι περισσότεροι), αλλά και ο σεβασμός αλλόθρησκων και αλλόδοξων επιδρομέων και κατακτητών το κράτησαν ζωντανό, από τον 14ο-15ο αιώνα, ώς τις μέρες μας. Χαρακτηρίσθηκε μάλιστα ιστορικό και διατηρητέο Μνημείο. Το γκρέμισαν στις μέρες μας θεομπαίχτες παπάδες, με την ανοχή ή τη συνενοχή των πάντων, του κράτους, της δημοτικής αρχής και της επισήμου Εκκλησίας. Στη θέση του έστησαν μια μεγάλη τσιμεντένια εκκλησία (τώρα μάλιστα τη μεγαλώνουν περισσότερο), ένα μεγάλο «μαγαζί» για γάμους, κηδείες και βαπτίσια με καλές εισπράξεις.
Παρά τις διαμαρτυρίες των ευσεβών κατοίκων της περιοχής.