Υπάρχει μια φράση στο τελευταίο βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη «O άγιος της μοναξιάς» (μία από τις πολλές τις οποίες θα μπορούσε κανείς να απομονώσει) που εισβάλλει στη γυναικεία ψυχολογία και αποκωδικοποιεί την αγωνία των αδικαίωτου χρόνου: «Οι γυναίκες συν πλην σαράντα σημειώνουν στο μυαλό τους μια τρομερή ημερομηνία, την πρώτη φορά που θα βγουν στο δρόμο για μια δυο ώρες και δεν θα γυρίσει να τις κοιτάξει ούτε ένας άντρας». H 37χρονη ηρωίδα της, καθηγήτρια μέσης εκπαίδευσης, αρκετά στραπατσαρισμένη και μάλλον παραιτημένη, συνειδητοποιεί σε μια έξοδό της στους δρόμους της Αθήνας «πως για τους άντρες λες και είναι αόρατη».
Παράδοξο. H αδιαφορία των γύρω που σκιάζει τη ζωή της Στέλλας Σαλαγιά, για γυναίκες που ζουν σε άλλες περιοχές του πλανήτη θα μπορούσε να αποτελεί και πηγή ανακούφισης. Δεκάδες ανήλικα κορίτσια στη Βαγδάτη αλλά και οι μητέρες τους, φοβούνται να κυκλοφορήσουν στους δρόμους, καθώς ο κίνδυνος να απαχθούν ή να βιαστούν είναι υπαρκτός. Οι δημοσιογράφοι που βρίσκονται εκεί μεταδίδουν εικόνες φρίκης. H κακοποίηση γυναικών αποτελεί καθημερινό φαινόμενο, η αστυνομία αδιαφορεί, οι γιατροί σηκώνουν τα χέρια. Ξεφυλλίζοντας την κυριακάτικη «K» οι μαρτυρίες για τις συνθήκες διαβίωσης (τρόπος του λέγειν) του «ασθενούς φύλου» στον ισλαμικό κόσμο μόνο ανατριχίλες μπορούν να προκαλέσουν. Τα περιστατικά πυκνά, οι γυναίκες υφίστανται τις συνέπειες της πλήρους κατάρρευσης των καθεστώτων: ηθικής, ψυχικής, κοινωνικής, οικονομικής, θεσμών.
Πριν από περίπου ένα μήνα κυκλοφόρησε το βιβλίο μιας Παλαιστίνιας που, στα 17 της, παραλίγο να την κάψουν ζωντανή γιατί παραβίασε τη «σαρία» (επέζησε χάρη στις ενέργειες ανθρωπιστικής οργάνωσης και βρίσκεται τώρα στην Ελβετία, σημαδεμένη μέσα κι έξω). Πρόσφατα ήρθε στην Ελλάδα η Ιρανή δημοσιογράφος και συγγραφέας Φαριμπά Χακτρουνί, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της «Οι όχθες του αίματος», και μίλησε για την απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στη χώρα της και τον πλήρη εξευτελισμό των γυναικών που λιθοβολούνται, βιάζονται, πωλούνται, εξαφανίζονται…
Και οι Ελληνίδες ηρωίδες της Καρυστιάνη, πρόσωπα καθ’ όλα υπαρκτά, γονατίζουν. H ζωή τις στεγνώνει ή τις καίει. Ραγίζουν, στριμώχνονται, υποφέρουν και, κάποτε, σπάνε. Πραγματικότητα και λογοτεχνία «γεμίζουν» από γυναίκες που διεκδικούν το στοιχειώδες: Ανάσες ζωής. H απόγνωση έχει πολλές μορφές. Και, βέβαια, η αυθαίρετη σύζευξη ανομοιογενών παθών μπορεί να εξεγείρει, να θυμώσει. Αλλο να αποφασίζουν τη θανατική σου καταδίκη επειδή είσαι ανύπαντρη μητέρα και άλλο να είσαι, «λόγω συγκυριών», εξορισμένη στη σιωπή. Αλλο Αντίσταση κατά του Καθεστώτος και άλλο δυσαρμονία με το περιβάλλον? άλλο η ψυχή και το σώμα να μάχονται και άλλο να τραβούν την ανηφόρα.
Η Παλαιστίνια Σουάντ ή η ιρακινή Ραχά, ενδεχομένως να έβρισκαν «πολυτέλεια» το βάσανο της Στέλλας Σαλαγιά. Ισως όμως και να υπάρχει ένα σημείο το οποίο όταν το υπερβείς η απόγνωση και η τρέλα συναντιούνται στον ίδιο πάτο. Οταν πάψει (ή διαψευστεί) η προσδοκία και η ελπίδα, τότε η κακοποίηση δεν γνωρίζει θρησκευτικούς ή ηθικούς διαχωρισμούς. Είναι μονόδρομος.
Η Στέλλα σκέφτεται: «Να κυνηγάς τα μάτια των γύρω και να μη βγαίνει τίποτα, να παρακαλάς τα χείλη τους κι αυτά να χασμουριούνται, να ζητάς να σε ακουμπήσουν τα χέρια τους κι αυτά να κρέμονται, να φωνάζεις εδώ είμαι και να μην προκύπτει έστω και ένα απλό καλώς τη, μόνο απανωτά αντίο, πλάτες που γυρίζουν και ξεμακραίνουν».
Η Σουάντ από τη Δυτική Οχθη δεν έχει να θυμηθεί ούτε παιχνίδι ούτε σχολείο ούτε καμιά ελευθερία. Μόνο σκληρή δουλειά και κακομεταχείριση. O πατέρας, το μεγάλο φόβητρο. «Μια μέρα», διηγείται, «έσπασε το πόδι του πέφτοντας από το άλογο και τα κορίτσια χαρήκαμε πολύ γιατί δεν μπορούσε πια να τρέξει το ίδιο καλά ξωπίσω μας με τη ζώνη του για να μας χτυπήσει».
Για λίγα, ελάχιστα, λεπτά, η Στέλλα και η Σουάντ, συνυπήρξαν στο ίδιο θρυμματισμένο τοπίο. Της κατάδυσης και της μοναξιάς.