Ξεσήκωσα τον παραπάνω… τραγέλαφο από ομότιτλο άρθρο του κ. Κωνσταντίνου Χολέβα στην «Αλήθεια», επίσημο όργανο της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τραγέλαφος γιατί άλλο ο κατανοητός Θουκυδίδης και άλλο ο ασύλληπτος και ακατανόητος Θεός. Ούτε συντίθενται ούτε αντιπαρατίθενται ούτε ζεύγος διλήμματος διαμορφώνουν, ώστε να σκεφθεί κανείς να επιλέξει τον έναν ή τον άλλον. Εν τούτοις ο κ. Χολέβας… διαμαρτύρεται (και μαζί του η επίσημος Εκκλησία), επειδή το σχέδιο του ευρωπαϊκού Συντάγματος προτίμησε να αρχίσει με φράση από τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη και όχι με αναφορά στο όνομα του Θεού, της Αγίας Τριάδος, του Ιησού Χριστού και γενικώς στον «χριστιανικό πολιτισμό» της Ευρώπης. H Εκκλησία της Ελλάδος, μαζί με τις ετερόδοξες χριστιανικές Εκκλησίες της Ευρώπης θα ήθελαν η υπό διαμόρφωσιν νέα κρατική οντότητα της Ευρώπης να έχει τον χριστιανισμό σταθερό ιδεολογικό υπόβαθρο.
Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, πολλά άλλαξαν στον κόσμο: αυτοκρατορίες διαλύθηκαν, άλλες ήρθαν στο προσκήνιο για να διαλυθούν και αυτές, μεγάλοι πόλεμοι ξέσπασαν και οι κοινωνίες άλλαξαν. Ενα πράγμα δεν άλλαξε: η σχέση αφέντη και ιδεολογικής θεραπαινίδος μεταξύ κράτους και χριστιανικής Εκκλησίας. Τη σχέση αυτή επέβαλε με απίστευτη σκληρότητα ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος και γι’ αυτό δικαίως ονομάσθηκε Μέγας. Από τότε και ο χριστιανισμός, ως ελεύθερη διδασκαλία και αναζήτηση αλλοιώθηκε ουσιαστικά και οι χριστιανικές Εκκλησίες μεταβλήθηκαν σε ιδεολογικό παράρτημα της κρατικής εξουσίας. Επειδή μάλιστα τα κράτη ήσαν διαφορετικά και συχνότατα πολεμούσαν μεταξύ τους, το καθένα είχε τον δικό του Θεό, τον δικό του Ιησού και τη δικιά του Παναγία και ανενδοίαστα επικαλούνταν τα ονόματά τους και την ευλογία τους το ένα εναντίον του άλλου! Οι χριστιανικές εκκλησίες της Ευρώπης ουδέποτε αρνήθηκαν να ευλογήσουν κρατικά συμφέροντα, βάρβαρες επιθέσεις και φρικαλέες ωμότητες.
Οι θρησκευτικοί πόλεμοι και η Ιερά Εξέταση καλύπτουν μεγάλο μέρος βαρβαρότητας και ωμοτήτων στην ιστορία της Ευρώπης. Οι αποικιοκρατικές επιθέσεις συνοδεύονταν από «ιεραποστόλους» και πειθαναγκαστικό προσηλυτισμό. Το μεγαλύτερο, τέλος, και στυγερότερο έγκλημα της ιστορίας, η εξόντωση των Εβραίων κατά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε την ευλογία της Εκκλησίας ή την ένοχη σιωπή της. Στη χώρα μας η Εκκλησία ευλόγησε τα τανκς της Χούντας, το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου και το έγκλημα κατά της Κύπρου. Πλην ελαχίστων και μεμονωμένων φωνών διαμαρτυρίας. Αυτός περίπου είναι ο «κοινός χριστιανικός πολιτισμός» της Ευρώπης η μια πλευρά του, έστω. Κάθε χριστιανός ασφαλώς θα διερωτηθεί αν είναι ορθό και σκόπιμο να υπάρξει αναφορά του ευρωπαϊκού Συντάγματος σε «πολιτισμικές καταβολές» αυτής της μορφής και ποιότητας.
Εκτός αυτού, οι λαοί της Ευρώπης δεν ήσαν ποτέ εξ ολοκλήρου χριστιανικοί και πολύ περισσότερο δεν είναι σήμερα και γι’ αυτό το κράτος και οι κρατικές λειτουργίες (η E.E. είναι η αναδυόμενη υπερεθνική κρατική οντότητα) δεν μπορούν να φέρουν θρησκευτική σφραγίδα. Αυτή ήταν και η βασική αντίρρηση στην απαίτηση της Εκκλησίας ένα κρατικό έγγραφο, η ταυτότητα, να περιλαμβάνει θρησκευτικά στοιχεία. Στην Ευρώπη ζουν χριστιανοί ποικίλων (ενίοτε εχθρικών ή ανταγωνιστικών) δογμάτων, εβραίοι, μουσουλμάνοι, άθεοι και άθρησκοι και πιστοί πολλών αιρέσεων. Είναι πολύ πιθανό στην ευρωπαϊκή οικογένεια να ενταχθεί ένα από τα πολυπληθέστερα μουσουλμανικά έθνη, η Τουρκία. Μέσα σ’ αυτήν την πραγματικότητα, η E.E. οφείλει να είναι ίδια για όλους και ισότιμη, άθρησκη και ανεξίθρησκη. Αυτός είναι πλέον ο κοινός ιδεολογικός τόπος.