Κύριε Καρκαγιάννη,
Ο υπουργός Υγείας κατέθεσε προσφάτως τροπολογία νόμου στη Βουλή με την οποία αλλάζει το καθεστώς εκλογής του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ. Το ισχύον καθεστώς εκλογής του Δ.Σ., καθώς και η συνολική καταστατική λειτουργία του Κέντρου καθορίζονται από υπουργική απόφαση που εκδόθηκε κατ’ εξουσιοδότηση του νόμου 1729 του 1987. Με βάση αυτήν την υπουργική απόφαση λειτούργησε και λειτουργεί μέχρι σήμερα το ΚΕΘΕΑ. Σύμφωνα με την κατατεθείσα τροπολογία, το διοικητικό συμβούλιο του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), που μέχρι σήμερα με βάση την υπουργική απόφαση εκλέγεται από γενική συνέλευση, θα ορίζεται στο εξής από τον υπουργό Υγείας.
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί, κατ’ αρχάς, αν η αλλαγή αυτή αλλάζει τίποτε επί της ουσίας. Γιατί όσοι γνωρίζουν τα πράγματα του ΚΕΘΕΑ, γνωρίζουν πολύ καλά ότι στην πραγματικότητα το Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ εκλέγεται τυπικά μόνο από τη γενική συνέλευση του φορέα. Στην πράξη ορίζεται από τη βούληση μιας άτυπης ομάδας εξουσίας, που αποτελείται κυρίως από γραφειοκρατικά στελέχη με επικεφαλής τον σημερινό διευθυντή. H ομάδα πλαισιώνεται και στηρίζεται από κάποιους «φίλους», που διετέλεσαν ή διατελούν μέλη του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ. Τι όμως οδήγησε σε αυτήν την κατάσταση; Ποιες είναι οι γενεσιουργές αιτίες αυτών των φαινομένων; H υπουργική απόφαση που διέπει την καταστατική λειτουργία του ΚΕΘΕΑ, ορίζει ότι το διοικητικό συμβούλιο εκλέγεται από γενική συνέλευση που απαρτίζεται από το θεραπευτικό προσωπικό, εκπροσώπους των γονέων των θεραπευμένων, τους θεραπευμένους που βρίσκονται στη φάση της κοινωνικής επανένταξης και εξέχοντα μέλη της ελληνικής κοινωνίας που διετέλεσαν μέλη του Δ.Σ. του Οργανισμού. Αρμοδιότητες της γεν. συνέλευσης είναι μόνο η εκλογή νέου Δ.Σ. και μάλιστα από λίστα που ορίζει συμβούλιο διευθυντικών στελεχών.
Το σχήμα αυτό ανταποκρίθηκε στις ανάγκες του μικρού ΚΕΘΕΑ των πρώτων ετών, όταν επικρατούσε οικογενειακό κλίμα και τα πρόσωπα της γεν. συνέλευσης συνδέονταν με βαθιές ανθρώπινες σχέσεις στη βάση του κοινού οράματος για ανθρωπινότερη κοινωνία χωρίς πρέζα και «πρέζες». Με την πάροδο των ετών το ΚΕΘΕΑ αλλάζει. Μετατρέπεται βαθμιαία σε έναν απρόσωπο μεγάλο οργανισμό. Παρεισφρέουν ιδιοτέλειες και φιλοδοξίες. Τα οράματα για κοινωνική αλλαγή εγκαταλείπονται. Τη θέση τους καταλαμβάνει το όραμα ενός ισχυρού ΚΕΘΕΑ διαχειριστή του προβλήματος1. Στους επίσημους απολογισμούς η ηγετική ομάδα επιχαίρει για το επίτευγμα του εκσυγχρονισμού του φορέα. Κουβέντα όμως για το αναχρονιστικό καταστατικό! Είναι προφανείς οι λόγοι: οι συρρικνωμένες αρμοδιότητες της γενικής συνέλευσης αφ’ ενός και αφ’ ετέρου η σύνθεσή της από μέλη αντικειμενικά εξαρτημένα από τη θεραπευτική και διοικητική εξουσία, επιτρέπουν τον απόλυτο έλεγχό της, από την ηγετική ομάδα. Και αφού ελεγχόμενη είναι η Γ.Σ. ελεγχόμενο είναι και το διοικητικό συμβούλιο.
Πώς, λοιπόν, αυτό το Δ.Σ. θα ασκήσει τα διοικητικά και ελεγκτικά του καθήκοντα, πώς θα ελέγξει την υπαλληλική ιεραρχία, όταν η εκλογή και η επανεκλογή του βρίσκεται στα χέρια των υφισταμένων του; Πρόκειται μάλλον για παρωδία δημοκρατικής διαδικασίας και ελέγχου.
Είναι, συνεπώς, απολύτως βέβαιον ότι οι ατέλειες και οι εγγενείς ελλείψεις της υπουργικής απόφασης που ορίζει τη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ, επέτρεψαν σε μια ολιγομελή ομάδα γραφειοκρατών και των «φίλων» τους να ελέγξουν απολύτως τον οργανισμό και να οικειοποιηθούν το έργο του. Εύλογο το δικαίωμα του κάθε υπουργού να θέλει να ανατρέψει αυτήν την κατάσταση. Ιδιαίτερα όταν ο οργανισμός αυτός απορροφά ετησίως από τον κρατικό προϋπολογισμό, περισσότερα από 5 δισ. δραχμές. Αλλά, είναι εξίσου βέβαιον ότι η απάντηση στα σημερινά προβλήματα του ΚΕΘΕΑ δεν βρίσκεται στον διορισμό της διοίκησης από το υπουργείο. Ολοι οι οργανισμοί Υγείας διοικούνται από διοικητικά συμβούλια που διορίζονται από το υπουργείο. Αυτό δεν απέτρεψε τη δημιουργία άτυπων μονάδων εξουσίας, την παραγωγή ιδρυματικού τύπου ιδεολογίας, την αυτονόμησή τους από την κοινωνία και τελικά τη λειτουργία τους ερήμην των αναγκών της κοινωνίας. Αυτή η πολιτική ευθύνεται για τη δημιουργία συγκεντρωτικών οργανισμών, που αναλαμβάνουν εν ονόματι της κοινωνίας την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων, ενώ στην πραγματικότητα καταλήγουν να υπηρετούν διαπλεκόμενες ιδιοτέλειες και συμφέροντα.
Από την άλλη πλευρά, η ηγεσία του ΚΕΘΕΑ αντέδρασε έντονα στην υπουργική τροπολογία που μεταβάλει το καθεστώς εκλογής του Δ.Σ. του φορέα. Ισχυρίζεται ότι πλήττεται η αυτοδιοίκηση και η αυτονομία του οργανισμού. Αλλά ποια αυτονομία υπερασπίζεται η ηγετική ομάδα του ΚΕΘΕΑ έναντι των προθέσεων υπουργείου; Γιατί αυτονομία από την κεντρική εξουσία, χωρίς ταυτόχρονη εμπλοκή της κοινωνίας με δημοκρατικές διαδικασίες, δηλαδή αυτονομία και από την κοινωνία, σημαίνει ασυδοσία. Και η ασυδοσία δεν υπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες, αλλά την ηγετική ομάδα και τα συνασπισμένα γύρω της συμφέροντα.
Ανεξάρτητα όμως από τις αδυναμίες της, η καταστατική λειτουργία του ΚΕΘΕΑ εισήγαγε μια σημαντικότατη για τον χώρο της Υγείας καινοτομία: Στη διοίκηση των υπηρεσιών Υγείας οφείλουν να συμμετέχουν οι χρήστες των υπηρεσιών και η ευρύτερη κοινωνία. Αυτό αποτελεί ασφαλιστική δικλίδα προκειμένου οι υπηρεσίες Υγείας να υπηρετούν τους χρήστες και όχι τις βιοποριστικές, ψυχολογικές ή οικονομικές ιδιοτέλειες των εμπλεκομένων στη λειτουργία τους παραγόντων.
Αλλωστε η καινοτομία αυτή ήταν που έκαμψε το 1987 τις αντιρρήσεις του τότε υπουργού Υγείας αείμνηστου Γ. Γεννηματά, για τη δημιουργία αυτοδιοικούμενου νομικού προσώπου. Συνέλαβε την ανατρεπτική δύναμη της νέας ιδέας και την υιοθέτησε αμέσως. Προσωπική του επινόηση υπήρξε η θέσπιση της καταστατικής λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ με υπουργική απόφαση και όχι με άρθρα του ιδρυτικού νόμου, όπως συμβαίνει συνήθως. Μου είχε εκμυστηρευθεί ότι εάν η καταστατική λειτουργία συμπεριλαμβανόταν σε άρθρα του ιδρυτικού νόμου, δεν θα εξασφάλιζε την υποστήριξη της πλειοψηφίας της Βουλής που διακατεχόταν από την έμμονη ιδέα του κεντρικού ελέγχου των πάντων.
Στον σημερινό υπουργό Υγείας καθηγητή κ. K. Στεφανή, η θεραπευτική κοινότητα ΙΘΑΚΗ, το ΚΕΘΕΑ και εγώ προσωπικά οφείλουμε ευγνωμοσύνη. Το 1982 μετά την κατάθεση στο υπουργείο Υγείας της πρότασής μου για τη δημιουργία των θεραπευτικών κοινοτήτων στην Ελλάδα γνωμοδότησε θετικά υπέρ του σχεδίου. Χωρίς την υποστήριξή του ενδέχεται το σχέδιο να μην είχε υλοποιηθεί, τουλάχιστον εκείνη την εποχή. Επειτα, γιατί με το κύρος του απέτρεψε την απόρριψη του εγχειρήματος από τον ψυχιατρικό κόσμο της χώρας, που τα πρώτα χρόνια ήταν από επιφυλακτικός έως αρνητικός. H συμβολή του, λοιπόν, υπήρξε καθοριστική για την εγκαθίδρυση θεραπευτικών κοινοτήτων στην Ελλάδα. Και ανεξάρτητα από τις διχογνωμίες για το ποια φιλοσοφία και ποια πολιτική οδηγεί στην αποτελεσματικότερη λειτουργία τους, παραμένει αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι στην ύπαρξή τους χρωστάνε τη ζωή τους, ή έστω την παράταση της ζωής τους, εκατοντάδες χρήστες σκληρών ναρκωτικών.
Με βάση όλα τα προαναφερθέντα κάνω έκκληση στον υπουργό Υγείας να μην επιμείνει στην ψήφιση της τροπολογίας. Αντίθετα, να προβεί σε τροποποιήσεις της καταστατικής λειτουργίας που θα αποσκοπούν στη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της γενικής συνέλευσης και τη σύνθεσή της από μη ελεγχόμενα μέλη. Να ζητήσει προηγουμένως τις απόψεις των συμμετεχόντων στη γενική συνέλευση γονιών, θεραπευτών και εκπροσώπων της κοινωνίας. Μικρές τροποποιήσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εξυγίανση και την επιστροφή στο αρχικό όραμα ενός οργανισμού που υπηρετεί κοινωνικές ανάγκες, παρεμβαίνει μέσω του προβλήματος στην ίδια την κοινωνία και δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση του συμπτώματος.
Ενας τέτοιος οργανισμός, που δεν επικάθεται επί των κοινωνικών προβλημάτων, που δεν αυτονομείται από την κοινωνία, που αποτελεί εργαλείο στα χέρια της κοινωνίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της, ίσως αποτελεί απάντηση στα σημερινά αδιέξοδα στον χώρο της Υγείας.
Φοιβος Ζαφειριδης