Δύο συνταξιούχοι, ο ένας γκάνγκστερ ο άλλος φιλόλογος, συναντιούνται τυχαία και ζουν μια σιωπηλή, ουσιαστική, φιλία, λίγο από την τελική «έξοδο». Μια «μικρή» ταινία είναι «O άνθρωπος του τρένου», του Πατρίς Λεκόντ, που προβάλλεται αυτήν την εβδομάδα και προσελκύει το κοινό. Μια «μικρή» ταινία με θέμα τη μοναξιά, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, το «πήραμε τη ζωή μας λάθος», που ο Γάλλος σκηνοθέτης χειρίζεται δεξιοτεχνικά, με καλοδουλεμένους διαλόγους, αρκετή πίκρα και μελαγχολία, αλλά και γλυκύτητα και χιούμορ.
Στην αριστουργηματική «Περσόνα» (που επανεκδόθηκε και επίσης προβάλλεται), ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν ανιχνεύει τη γυναικεία φύση μέσα από τη σχέση μιας νοσοκόμας με τη βουβή ασθενή της, πρωταγωνίστρια του θεάτρου. «Κλειστή» ταινία και αυτή, «δωματίου», με εσωτερική δράση, που αποτυπώνεται κυρίως σε ό,τι ειπώνεται αλλά και σε ό,τι παραλείπεται, στα βλέμματα, στην αμείλικτη παρουσία του χρόνου, στη ζωή που φεύγει, στις επιθυμίες που μένουν, στον «άλλον» που συχνά λειτουργεί σαν υποκατάστατο αυτού που θα θέλαμε να είμαστε, μιας φαντασίωσης ή μιας αποτυχίας. Και οι δύο σκηνοθέτες, σε διαφορετικό χρόνο και με διαφορετικό τρόπο και βάρος, εκκινούν από τη μικροκλίμακα των ανθρωπίνων σχέσεων, για να ξανοιχθούν στα μεγάλα και υπαρξιακά ή να παραμείνουν σε αυτήν.
Πριν από λίγες ημέρες, η Αμερικανίδα παραγωγός Μπάρμπαρα ντε Φίνα, στενή συνεργάτις του Μάρτιν Σκορσέζε και πρώην σύζυγός του, που βρίσκεται στο πλευρό του Παντελή Βούλγαρη για τα γυρίσματα της νέας του ταινίας «Νύφες», υποστήριζε με πάθος, σε φιλική συντροφιά, τις μικρές παραγωγές. Ανανέωνε διαρκώς την εμπιστοσύνη της στις ιστορίες που εστιάζονται στις ανθρώπινες σχέσεις, αποφεύγοντας να μιλήσει ή να σχολιάσει τις υπερπαραγωγές στις οποίες το χρήμα ρέει άφθονο. O ανθηρός προϋπολογισμός δεν συνεπάγεται (ασφαλώς) καλή ταινία ούτε εξασφαλίζει (επίσης) το ενδιαφέρον του κοινού. Ολο και συχνότερα παρακολουθούμε «blockbusters» να καταποντίζονται, ενώ τα σίκουελ προδίδουν τη μεγάλη αμηχανία των χολιγουντιανών στούντιο να τροφοδοτήσουν την κινηματογραφική αγορά με πρωτότυπες ιδέες σε λαμπερό περιτύλιγμα.
Οσο το «μεγάλο» εξαντλείται και φθίνει, καθώς στομώνει, επαναλαμβάνεται και γίνεται απολύτως προβλέψιμο, τόσο το «μικρό» εμπλουτίζεται, τροφοδοτείται από τους φόβους που πολλαπλασιάζονται και τα αδιέξοδα που πληθαίνουν. Ενώ η καθημερινότητα γίνεται ολοένα και πιο σύνθετη προσφέροντας πλούσιο υλικό στους σεναριογράφους, οι υπερήρωες αδειάζουν και φυραίνουν. Ισως γιατί το μικρό και καθημερινό είναι περισσότερο ηρωικό από την κατ’ εξαίρεσιν κινηματογραφική ανδρεία και το σιωπηρό βάσανο πολύ πιο ισχυρό από τη λουστραρισμένη επινόησή του.
Το κοινό θερμαίνεται από την αλήθεια των συμβιβασμένων, αποτυχημένων, ραγισμένων ψυχών και όχι από τους μεταλλαγμένους χαρακτήρες με τα καθαρά αισθήματα και τις αγαθές προθέσεις. Κρίνει τις αδυναμίες τους, συμπάσχει με τα ολισθήματά τους, γελάει με το χιούμορ και την ειρωνεία των καταστάσεων. Το κοινό συντάσσεται με τους ηττημένους? κουράστηκε πια με τους ισχυρούς, τους ακλόνητους βράχους και τους πάντα νικητές.
Δεν θα μιλήσουμε για επιστροφή στα «μικρά» θέματα, γιατί ποτέ δεν υπήρξε απομάκρυνση. Οπως δεν θα μιλήσουμε για πτώση των υπερπαραγωγών γιατί θα είναι μια φαντασιακή κατασκευή. Ομως, όλο και περισσότερος κόσμος στρέφεται στο οικείο και αναγνωρίσιμο για να μοιραστεί και όχι για να ξεχάσει, για να συναισθανθεί και όχι απλώς να ψυχαγωγηθεί, για να αγαπήσει τους ήρωες και όχι απλώς να τους θαυμάσει ή να του κόψουν την ανάσα με τις επικίνδυνες αποστολές τους. Οι «σωπαίνω αλλά διαμαρτύρομαι» (αλησμόνητη φράση από την «Εβδομη σφραγίδα» του Μπέργκμαν) πληθαίνουν. Και μαζί, πληθαίνουν και οι θεατές τους. Γιατί μέσα από τη δυσκολία και το αναπόφευκτο γεννιέται τρυφερότητα, απλώνει το χαμόγελο. Οπως στην ισπανική ταινία «Δευτέρες με λιακάδα» που είδαμε πρόσφατα, η οποία εστιάζει, χωρίς καμιά δραματοποίηση, πάνω στο αδυσώπητο θέμα της ανεργίας. Αλλο ζω και άλλο διαφημίζω ότι ζω…