H πρώτη μεγάλη περίοδος στη νεοελληνική Ιστορία, όπου εδραιώθηκε, διευρύνθηκε και λειτούργησε σχετικώς ομαλά η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ήταν τα 60 χρόνια από το 1864 ώς το 1914. Ακολουθεί μια δεύτερη μεγάλη περίοδος 70 ετών, από το 1914 ώς το 1974 και η τρίτη περίοδος είναι αυτή που διανύουμε.
Βάσει αυτής της περιοδολόγησης είναι ο τρόπος παρέμβασης της Πολιτικής στη ζωή του έθνους και ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησε. Αλλά όχι μόνο. H πρώτη περίοδος, η οποία συμπίπτει σχεδόν εξ ολοκλήρου με τη βασιλεία του Γεωργίου A΄ και σημαδεύεται από δύο εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες, τον Χαρίλαο Τρικούπη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως η περίοδος της εθνικής ολοκλήρωσης: η συγκέντρωση του έθνους σε ενιαίο εθνικό κράτος. Πράγματι, η κύρια απασχόληση και κεντρικός στόχος της Πολιτικής σε όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν το «εθνικό ζήτημα» και ο εκσυγχρονισμός του κράτους, δηλαδή η οργάνωσή του, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, κυρίως της Αγγλίας και της Γαλλίας.
Τα αποτελέσματα ήσαν πλούσια: το κράτος διευρύνεται συνεχώς ως επικράτεια, πρώτον με την ενσωμάτωση της Επτανήσου, μετά της Θεσσαλίας και της Θεσπρωτίας ώς την Αρτα (σχεδόν ειρηνικά) και, τελικά, με την πολεμική εξόρμηση του ’12-’13, της Μακεδονίας και της Ηπείρου. H ήττα του ’97 θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως θλιβερή παρένθεση στη συνολική εθνική προσπάθεια, η οποία όμως αποκαλύπτει και τις αδύναμες πλευρές της, που αργότερα, το 1922, οδήγησαν το έθνος στην καταστροφή.
Παράλληλη ήταν η προσπάθεια της Πολιτικής για την οργάνωση ενός «προστατευτικού» κράτους σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα, που θα συμπλήρωνε την «εθνική ολοκλήρωση» με την προώθηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς: της γεωργίας, της βιομηχανίας, της ναυτιλίας, του εμπορίου και της κουλτούρας. Οπως ορθά σημειώνεται από πολλούς σε ολόκληρη την περίοδο η Πολιτική προηγείται του «λαού» και είναι η ατμομηχανή του, σε διάκριση από τις επόμενες περιόδους όπου, με κατά διαστήματα εξαιρέσεις, η Πολιτική έπεται του «λαού» και με δυσκολία παρακολουθεί την πορεία του.
Η δεύτερη περίοδος, τα 70 χρόνια από το 1914 ώς το 1974, χαρακτηρίζονται από πολιτική αστάθεια, εθνικούς διχασμούς, από πολέμους και ξένη κατοχή, ανταρσίες και εμφυλίους πολέμους, με κοινό παρονομαστή τη δυσλειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος διακυβέρνησης και την παραβίαση των δημοκρατικών θεσμών. H αξιολόγηση αυτής της περιόδου εξακολουθεί να τροφοδοτεί έντονες διχογνωμίες και αντιθέσεις, που αν τις παρακάμψουμε προς στιγμήν, ίσως συμφωνήσουμε σε μια γενική διαπίστωση: ότι η Πολιτική ως αυτόνομη λειτουργία που διαχειρίζεται τα ζητήματα του κράτους, σαφώς υποχωρεί, γι’ αυτό και συχνά, απροκάλυπτα ή συγκεκαλυμμένα, υποκαθίσταται από άλλα μη πολιτικά και δυναμικά μέσα. Δεν είναι τυχαίο ότι η περίοδος αυτή αρχίζει με τον διχασμό και την καταστροφή στη Μικρά Ασία και τελειώνει με τη δικτατορία και την εθνική καταστροφή στην Κύπρο.
Η τρίτη περίοδος, αυτή που διανύουμε, συμπληρώνει φέτος τριάντα χρόνια. Χαρακτηρίζεται πρώτα από την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών που έκαναν την Ελλάδα ένα από τα πιο ελεύθερα και δημοκρατικά κράτη της Ευρώπης. Στο έργο αυτό πρωτοστάτησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Δεύτερο χαρακτηρίζεται από την κοινωνική διεύρυνση της δημοκρατίας με την αναγνώριση κοινωνικών δικαιωμάτων και την προώθηση στο πολιτικό προσκήνιο μεγάλων «μαζών» που μέχρι τότε ζούσαν σε πολιτική αφάνεια. Στο έργο αυτό πρωτοστάτησε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τρίτο, και ίσως το σημαντικότερο, χαρακτηρίζεται από τον οριστικό ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας και την οργανική σύνδεσή της, χωρίς οδό επιστροφής, με τις χώρες της Ενωμένης Ευρώπης. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι τον ίδιο δρόμο ακολουθεί και η Κύπρος. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι και σε αυτό το τρίτο σημείο πρωτοπόρος ήταν πάλι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μέχρι που ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός έγινε πλήρως αποδεκτός από τα δύο μεγάλα κόμματα που σήμερα εκφράζουν περίπου το 85% της εθνικής βούλησης.
Ομως, άλλο δημοκρατικοί και κοινωνικοί θεσμοί και άλλο η πολιτική τους διαχείριση, γύρω από την οποία σήμερα συγκεντρώνεται η πολιτική αντιπαράθεση. Γι’ αυτό, μια άλλη φορά.