Είτε τον θεωρεί κανείς στρέβλωση της δημοκρατίας είτε όχι, ο δικομματισμός στην Ελλάδα έχει επιβληθεί – και, όπως υπενθύμιζε την Κυριακή ο Αντ. Καρκαγιάννης, έχει επιβληθεί κυρίως λόγω του εκλογικού συστήματος, η δε επιβίωσή του διευκολύνεται από την εμφανή αδυναμία έκφρασης εναλλακτικού λόγου – κυρίως από την Αριστερά (αλλά και από μία σοβαρή «άκρα» Δεξιά, θα πρόσθετα). Αν ο δικομματισμός κρατεί από καιρό, έχει πλέον εμπεδωθεί ως στοιχείο του και η μέχρι ταύτισης σύγκλιση των «μονομάχων» του. Και δύο αντίπαλοι που μοιάζουν, όποτε θέλουν να προβάλλουν ότι διαφέρουν, είναι φυσικό να μιλούν λιγότερο για τις -όμοιες- θέσεις τους και να δίνουν έμφαση στην καλλιέργεια της διαφορετικής εντύπωσης. Το τελευταίο βρίσκεται απολύτως στο πνεύμα της εποχής, όπου η εικόνα έχει εκτοπίσει τον γραπτό λόγο ως μέσο μαζικής επικοινωνίας: οι εντυπώσεις χτίζονται με εικόνες και έχουν, έτσι, μεγαλύτερη εμβέλεια και δύναμη από τις θέσεις, που εκτίθενται με λόγια (και δη με γραπτά κείμενα).
Οσο και αν -ειδικά οι κάπως παλαιότεροι- δυσκολευόμαστε να το αφομοιώσουμε, μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο οι ενστάσεις του τύπου «ο Γ. Παπανδρέου δεν εκφράζει κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό αίτημα» στερούνται ουσίας, όπως χωρίς νόημα είναι η αξίωση «να πάρει θέση στα ζητήματα» ο νέος αρχηγός. Αυτά ήταν λόγια -ή μάλλον προφάσεις (γιατί και τότε ελάχιστη ουσία είχαν)- μιας άλλης εποχής. H πολιτική, όπως πάντοτε, διυλίζεται και φθάνει στον ψηφοφόρο ως γενική εντύπωση. Και σήμερα αυτή η εντύπωση διαμορφώνεται σε πλαίσιο ιδεολογικής ταύτισης και τηλεοπτικής κυριαρχίας. Οσοι μιλούν για «πολιτικό αίτημα» και «θέσεις» θα το συνειδητοποιήσουν, ίσως, επιχειρώντας να απαντήσουν στο ερώτημα ποιο «πολιτικό αίτημα» εξέφρασε ή ποιες «θέσεις» αποκρυστάλλωσε ο κ. K. Καραμανλής. Πέραν της ανάγκης να ενώσει το κόμμα του και να το βγάλει από μία πορεία ήττας, πρόκλησης κάθε άλλο παρά εύκολης, από τον πρόεδρο της Ν.Δ. ουδέν άλλο ζητήθηκε.
Ακριβώς όπως σήμερα στο ΠΑΣΟΚ. H επανασυσπείρωση και η αφύπνιση στο κυβερνητικό στρατόπεδο σχετίζονται με το ότι ο κ. Σημίτης είχε για πλήθος λόγων κουράσει και αποξενώσει. H ανάκαμψη ανατίθεται σε εκείνον που -ελέω ονόματος και αίματος, αλλά και λόγω εικόνας- κρίνεται ενστικτωδώς ο καταλληλότερος στην αναμέτρηση των εντυπώσεων που είναι (ιδίως σήμερα) η πολιτική.
Οχι ότι η πολιτική «τελείωσε», βέβαια. Οι πολιτικές επισημάνσεις συγχωνεύονται, όμως, σε μία γενική εντύπωση (και δη τηλεοπτική ή, πάντως, εικόνας) – όπως ακριβώς είχε συμβεί π.χ. με τους κ. Σημίτη και Πάγκαλο που εξακολούθησαν να φέρονται άξιοι και οξυδερκείς, κι ας είχαν καταψηφίσει ως περιττές τις αμυντικές δαπάνες δύομισι μήνες πριν από τα Ιμια. Σ’ αυτήν τη γενική εντύπωση, όσο δεν κυριαρχεί μία βαθιά διαφορά, μια διαφορά που σήμερα δεν υπάρχει, οι επιμέρους «θέσεις» μικρή έχουν επιρροή. Συνήθως, άλλωστε, δεν είναι κι αυτές παρά γενικόλογη συνθηματολογία, διατυπωμένη έτσι ώστε να βοηθήσει την εντύπωση. Τυπικό παράδειγμα, οι αοριστίες περί μη κρατικών πανεπιστημίων, που εκφέρονται χωρίς καν να μας εκτίθεται η υποκειμένη σκέψη: Προς τι; Θα φτιάξει η Εκκλησία καλύτερο Πολυτεχνείο από το Μετσόβιο; Θα έρθει στην Ελλάδα το Πρίνσετον; Δεν παράγουμε αρκετούς γιατρούς και δικηγόρους; Ή επέστη η ώρα του δημοκρατικού δικαιώματος να μπαίνουν στο Πανεπιστήμιο όσοι «σκοράρουν» πέντε στα είκοσι (αρκεί να πληρώνουν);
Σπουδαίες «θέσεις», αλήθεια. Κατάδηλα ανεπαρκείς να καθορίσουν την κρίσιμη γενική εντύπωση. Ενώ η υπογράμμιση ότι η μακρά εξουσία της ίδιας ομάδας ανθρώπων φέρνει αναπόφευκτη (δια)φθορά και ότι, γι’ αυτό και μόνο, η ομάδα πρέπει να αλλάξει, αυτό ναι, παράγει καθοριστική γενική πολιτική εντύπωση. Πεζό, ασφαλώς, ως «πολιτικό αίτημα». «Κερδίζει», όμως, στις εντυπώσεις. Και έχει ένα προσόν ακόμη: ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Με τις «θέσεις» σπανίως συμβαίνει οτιδήποτε από τα δύο.