H χώρα μας γνώρισε δύο οργανωτικές μορφές κομμάτων: τα κόμματα επιτελεία και τα δημοκρατικά οργανωμένα, σε σχήμα πυραμίδος, κόμματα. Στην πρώτη κατηγορία, μέχρι τη δεκαετία του ’70, ανήκαν όλα τα άλλα κόμματα πλην του KKE, που μόνο του αποτελούσε τη δεύτερη κατηγορία.
Το KKE ήταν το μόνο κόμμα που από την ίδρυσή του διαθέτει καταστατικό, όπου λεπτομερώς περιγράφονται ο χαρακτήρας και οι σκοποί του κόμματος, η ιδιότητα του μέλους, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του, η πυραμοειδής διάρθρωση των οργανώσεών του, ο τρόπος ανάδειξης των καθοδηγητικών οργάνων του. Προβλέπονται, επίσης, συνέδρια, γενικές συνελεύσεις σε όλα τα επίπεδα, θητεία των οργάνων και τις εκλογές. Κεντρική οργανωτική μορφή είναι το συνέδριο, το οποίο συνέρχεται κάθε τέσσερα χρόνια από αντιπροσώπους εκλεγμένους στις «οργανώσεις βάσης», τις περίφημες ΚΟΒ.
Περίπου όλοι οι θεσμοί που από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά άρχισαν να εφαρμόζονται και να ισχύουν στην οργάνωση του κράτους (εκλογές, έμμεση αντιπροσώπευση, ψηφοφορίες, κεντρικά και περιφερειακά όργανα, θητεία) υιοθετήθηκαν και εφαρμόσθηκαν στον συνδικαλισμό και στα κόμματα της Αριστεράς. Από πολύ νωρίς οι αρχές αυτές ίσχυσαν και μάλιστα με τρόπο αυστηρό στις συλλογικές μορφές καπιταλιστικής οργάνωσης, τις ανώνυμες εταιρείες, όπου επίσης έχουμε γενικές συνελεύσεις των μετόχων και ανάδειξη κεντρικών οργάνων.
Τα κόμματα – επιτελεία ήσαν υποτυπώδεις οργανώσεις κορυφής, όπου ένας αριθμός προσωπικοτήτων συγκεντρώνονταν και λειτουργούσαν γύρω από τον «αρχηγό». Μεγάλα και μαζικά κόμματα, με εκατοντάδες χιλιάδες οπαδούς, όπως το κόμμα των Φιλελευθέρων, το Λαϊκό Κόμμα, ο Συναγερμός, η Ενωση Κέντρου, η EPE και κατόπιν η Ν.Δ. ήσαν κόμματα στελεχών και «αρχηγικά», χωρίς οργανωμένη «Βάση» και χωρίς θεσπισμένους διαύλους επικοινωνίας μεταξύ οπαδών και ηγεσίας. Τη δουλειά της επικοινωνίας την έκανε ο βουλευτής, ο πολιτευτής και ο τοπικός κομματάρχης.
Τα λεγόμενα «αστικά κόμματα», στις μέρες μας η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ, οργανώθηκαν πάνω στο πρότυπο των κομμουνιστικών κομμάτων, όταν μάλιστα αυτό το πρότυπο είχε ήδη παρουσιάσει σημάδια παρακμής και εκφυλισμού. Οταν, δηλαδή, η οργανωμένη «βάση» περιορίσθηκε να εγκρίνει και να εφαρμόζει αποφάσεις ήδη ειλημμένες. Τα οργανωμένα πάνω σ’ αυτό το πρότυπο κόμματα, δεν ήταν οπωσδήποτε πιο δημοκρατικά από τα κόμματα στελεχών, ενώ διατήρησαν και ίσως ενίσχυσαν τα χαρακτηριστικά του «αρχηγικού» κόμματος. Ούτε το ΠΑΣΟΚ ούτε η Ν.Δ. υπήρξαν λιγότερο «αρχηγικά» κόμματα επειδή απέκτησαν οργανωμένη βάση και εκλεγμένα όργανα. H μόνη, ίσως, ουσιαστική μεταβολή… ήταν μάλλον προς το χειρότερο. Ηταν η απαξίωση του βουλευτή και του ρόλου του ως ενδιαμέσου μεταξύ ηγεσίας και λαού και η αντικατάστασή του από τον «κομματικό μηχανισμό», που είναι ανεξάρτητος και αυτόνομος έναντι της «λαϊκής βάσης».
Η πρωτοβουλία του νέου ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, του Γιώργου Παπανδρέου, να θέλει να εκλεγεί καταρχήν από την κομματική βάση και στη συνέχεια από τον ευρύτερο κύκλο των «φίλων» είναι τυπική περίπτωση αντιδημοκρατικής προσφυγής στο «λαό», ακριβέστερα στη «βοή του λαού». H κομματική «βάση» και κατ’ επέκτασιν οι «φίλοι» καλούνται να εγκρίνουν ειλημμένες αποφάσεις, χωρίς να έχουν αντίλογο ή τη δυνατότητα αντιπρότασης και χωρίς την ευχέρεια επιλογής μεταξύ δύο τουλάχιστον διαφορετικών υποψηφίων. Είναι μια εκλογή… διά βοής.