H προεκλογική περίοδος γέμισε από τις ρητορικές αναφορές των υποψηφίων στην «κοινωνία της γνώσης», αλλά, όπως συνήθως, η συζήτηση έμεινε σε γενικολογίες. Παρ’ όλα αυτά, είναι, ίσως, η πρώτη φορά που και τα δύο μεγάλα κόμματα παρουσίασαν αναλυτικά προγράμματα για την εκπαίδευση. Και είναι ιδιαιτέρως σημαντικό ότι αυτά συγκλίνουν σ’ αρκετά σημεία, ορισμένα εκ των οποίων ήταν μέχρι πρότινος τουλάχιστον άκρως αμφιλεγόμενα. Μετά την αναγνώριση της ανάγκης για συστηματική και αξιόπιστη αξιολόγηση κάθε πανεπιστημιακής μονάδας, η θέση του κ. Γιώργου Παπανδρέου για την ίδρυση μη κρατικών AEI δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να βαδίσουμε ευσταθώς και προς αυτή την κατεύθυνση, δεδομένου ότι η Ν.Δ. κινείται εδώ και χρόνια σ’ αυτή τη γραμμή.
Η αλήθεια είναι ότι η κατάσταση στην ανώτατη εκπαίδευση είναι επιεικώς απαράδεκτη. Οι ουκ ολίγες φωτεινές εξαιρέσεις δεν αλλάζουν τον κανόνα. Είναι ακριβώς γι’ αυτό που η μεταρρύθμιση σ’ αυτόν τον χώρο είναι επιτακτική όσο ποτέ. Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει. H κοινή γνώμη έχει απαλλαγεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από προκαταλήψεις και είναι έτοιμη να αποδεχθεί τολμηρές αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία των πανεπιστημίων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα εκδηλωθούν και σ’ αυτή την περίπτωση αντιστάσεις, αλλά με τον σωστό χειρισμό θα εκφυλισθούν σε μάχες οπισθοφυλακών. Το πλέγμα των μικρών και μεσαίων συμφερόντων, που υπερασπίζεται τη στασιμότητα, δεν έχει από μόνο του ηθικό και πολιτικό εκτόπισμα να ακυρώσει μία τέτοια μεταρρύθμιση.
Το πρόβλημα είναι οξύ σ’ όλα τα επίπεδα. Παρά την αύξηση του αριθμού εισακτέων σε AEI και TEI, υπάρχει ακόμη πλεονάζουσα ζήτηση για σπουδές μετά το Λύκειο, η οποία τροφοδοτεί αφ’ ενός την εκτεταμένη φοιτητική μετανάστευση και αφ’ ετέρου τα διάφορα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εν λόγω ζήτηση είναι μεγαλύτερη από τις ανάγκες, αλλά σε μία ανοικτή κοινωνία αυτού του είδους οι αναντιστοιχίες δεν επιλύονται διοικητικά. H μόρφωση, άλλωστε, είναι εκτός από επαγγελματικό εφόδιο και ανθρώπινη αξία.
Η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων θα συμβάλει αποφασιστικά και σ’ αυτό το επίπεδο. Το σημαντικότερο είναι ότι θα εισαγάγει το στοιχείο της σύγκρισης και του καλώς εννοούμενου ανταγωνισμού στην παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης. Υπάρχει το ζήτημα της σχετικής συνταγματικής διάταξης, αλλά εάν υπάρχει πολιτική βούληση και ευρεία συναίνεση υπάρχουν λύσεις.
Ειδικά μετά την πρόσφατη απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου, το πρόβλημα πρέπει να επιλυθεί εγκαίρως και με συντεταγμένο τρόπο για να αποφευχθεί η εκ των πραγμάτων επιβολή καταστάσεων. Και πιο συγκεκριμένα για να αποφευχθεί η αναγόρευση των Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών σε ιδιωτικά πανεπιστήμια. Εάν τελικώς δημιουργηθούν τέτοια, πρέπει να είναι μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, να πληρούν αυστηρές προδιαγραφές και να υπόκεινται σε αυστηρούς ελέγχους ως προς την ποιότητα σπουδών. Για να καταστεί δυνατό αυτό, όμως, πρέπει παραλλήλως τα δημόσια AEI και TEI να τεθούν σε καθεστώς αυστηρής αξιολόγησης με σκοπό την αναβάθμισή τους.
Το υφιστάμενο καθεστώς της ισοπεδωτικής ισοτιμίας των πανεπιστημιακών πτυχίων δεν έχει προοπτική. Με την πάροδο του χρόνου, στην αγορά εργασίας θα παίζει αποφασιστικό ρόλο από ποιο πανεπιστήμιο και με ποιο βαθμό αποφοίτησε ένας επιστήμονας. Αυτήν τη διαφοροποίηση δεν θα κάνει μόνο ο ιδιωτικός τομέας. Αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθεί να κάνει και ο δημόσιος. Και μέχρι τότε, το φίλτρο θα είναι οι εξετάσεις για την είσοδο στον κρατικό μηχανισμό.