Το KKE, στις καλές του στιγμές, επεξεργάσθηκε τη θεωρία της «αστικοδημοκρατικής επανάστασης», όπως την αποκαλούσε και το πρόγραμμα των αστικοδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων.
Τι ακριβώς ήταν αυτό το πρόγραμμα; Σήμερα, για να συνεννοηθούμε καλύτερα, αλλά και με όρους ακριβέστερους, θα μιλούσαμε για «πρόγραμμα διαχείρισης της καπιταλιστικής ανάπτυξης από ευρεία κοινωνική συμμαχία, υπό την πολιτική ηγεμονία του προλεταριάτου». Στο τελευταίο μη δίνετε και τόση σημασία, ήταν πρώιμη εκδήλωση του «πολιτικού αυτισμού» (για τον οποίο μιλήσαμε την περασμένη Κυριακή), που αργότερα κυριάρχησε στο κομμουνιστικό κίνημα: στο λενινιστικό «σχέδιο για την Ιστορία» της «προλεταριακής επανάστασης» στις καθυστερημένες χώρες προηγείται απαραιτήτως η «αστικοδημοκρατική» υπό την ηγεμονία όμως του «προλεταριάτου», δηλαδή των κομμουνιστικών κομμάτων. Και πάλι, όμως, είναι αξιοσημείωτη η φροντίδα των κομμουνιστικών κομμάτων να ασκήσουν ταξική πολιτική με εθνική εμβέλεια και προοπτική.
Θα αναφερθούμε σε μερικά μόνο ενδεικτικά σημεία αυτού του προγράμματος, το οποίο παρά τον «αυτισμό» του, μαρτυρεί κατανόηση των περίπλοκων προβλημάτων που αντιμετωπίζει μια χώρα με καθυστερημένο καπιταλισμό, όπως ήταν και εξακολουθεί να είναι η Ελλάδα.
Πρώτο αίτημα ήταν η εθνική ανεξαρτησία, η αντίσταση στις ξένες επεμβάσεις, σε ευρύ δημοκρατικό πλαίσιο. Το αίτημα αυτό συνδεόταν τότε άμεσα (ίσως να συνδέεται ακόμη) με τη σταθερή αντίληψη ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη μπορεί να στηριχθεί μόνο σε εθνικές δυνάμεις, στην «εθνική αστική τάξη», σε αυτήν που παράγει αγαθά και έχει συμφέροντα στην κάθετη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη. H αντίληψη αυτή έφτανε, βέβαια, στο σημείο να παραγνωρίζει το συγκριτικό πλεονέκτημα στο πλέγμα του διεθνούς εμπορίου (αλλά και πάλι όχι χωρίς σοβαρά επιχειρήματα) και να φτάνει έως την υπερβολή της αυτάρκειας.
Σημασία έχει ότι το «αστικοδημοκρατικό πρόγραμμα» αντιπαρέθετε την εθνική αστική τάξη προς τη μεταπρατική και «κομπραδόρικη», αυτήν που με την προστασία του δικού της κράτους έπαιζε τον ρόλο του μεσάζοντα. Νομίζω ότι πολλά φαινόμενα του σημερινού επίσης καθυστερημένου καπιταλισμού μας παραπέμπουν στη διάκριση και αντιπαράθεση της «εθνικής αστικής τάξης» και της «κομπραδόρικης».
Αλλο σημαντικό σημείο ήταν η απαλλοτρίωση της μεγάλης έγγειας περιουσίας, κοσμικής και εκκλησιαστικής και η ενίσχυση του αγροτικού κλήρου, ώστε να αποτελέσει αξιόπιστη βάση μικρομεσαίας αγροτικής επιχείρησης. O πλήρης χωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος ήταν επίσης ένα από τα βασικά αιτήματα της «αστικοδημοκρατικής» μεταρρύθμισης. Τέλος, και όχι η λιγότερο σημαντική ήταν η μεταρρύθμιση στη δημόσια εκπαίδευση με τη γενίκευση της Μέσης Εκπαίδευσης, την κάθαρσή της από το λογιοτατισμό και την προσαρμογή στις κοινωνικές ανάγκες. Υπάρχουν και άλλα σημαντικά σημεία, αναφερθήκαμε μόνο σε μερικά, τα οποία παραπέμπτουν ενδεχομένως σε σημερινά προβλήματα.
Να σημειώσουμε ακόμη ότι το KKE στη συνολική αυτή θεώρηση της ελληνικής πραγματικότητας στήριξε την πολιτική των συμμαχιών του, η οποία εφαρμόσθηκε με μεγάλη επιτυχία τα πρώτα χρόνια της Κατοχής, αλλά και στη δεκαετία του ’50 με τη νόμιμη ΕΔΑ.
Πολλά άλλαξαν από τότε, ιδιαίτερα στο διεθνές περιβάλλον όπου είναι υποχρεωμένη να κινηθεί η Ελλάδα, αλλά και κάθε χώρα. Οσο, όμως, και αν άλλαξαν, η καπιταλιστική ανάπτυξη στη χώρα μας εξακολουθεί να είναι καθυστερημένη, στρεβλή και διαπλεκόμενη και αυτό εξακολουθεί ίσως να είναι η κεντρική πηγή πολλών προβλημάτων. Ισως αυτό είναι το κεντρικό μας πρόβλημα που απαιτεί «άλλη» διαχείριση.