Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, που ανοίγουν τα σχολεία, θυμόμαστε και τα σχολικά βιβλία, τα «εγχειρίδια» για το Δημοτικό και τη Μέση Εκπαίδευση. Για κάθε μάθημα αντιστοιχούν συνήθως δύο εγχειρίδια, ένα για τον μαθητή και ένα για το δάσκαλο. Πρόκειται δηλαδή για ένα τεράστιο όγκο τυπωμένου χαρτιού μιας χρήσεως, που καταστρέφεται τη μια χρονιά και ξανατυπώνεται την επομένη. Το ιδανικό είναι τα βιβλία αυτά να είναι έτοιμα στην αρχή του καλοκαιριού και κατά τη διάρκεια των διακοπών να αποστέλλονται στα σχολεία όλης της επικράτειας, ώστε με την έναρξη της σχολικής χρονιάς να διανέμονται «δωρεάν» στους μαθητές. Με τη λήξη της σχολικής χρονιάς όλος αυτός ο όγκος της παιδαγωγικής «σοφίας» πετιέται με μίσος και αποστροφή στη φωτιά.
Κάθε χρόνο, στις εφημερίδες και στα κανάλια, συζητούμε αν τα «εγχειρίδια» για το μαθητή και το δάσκαλο έφτασαν εγκαίρως στα σχολεία και διανεμήθηκαν. Είμαστε όλοι βέβαιοι ότι χωρίς το εγχειρίδιο ανά χείρας, έναρξη του μαθήματος δεν γίνεται. Πραγματικά, δεν είναι καθόλου βέβαιο αν το εγχειρίδιο συγγράφεται σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα ή το αντίστροφο, οπότε χωρίς το εγχειρίδιο ο δάσκαλος δεν ξέρει τι να διδάξει!
Οταν έρχεται ο Σεπτέμβριος και η διαδικασία αυτή δεν έχει αποπερατωθεί σε μερικά ή σε περισσότερα σχολεία, οι διαμαρτυρίες και οι κατάρες (κυρίως τηλεοπτικές) στρέφονται εναντίον του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, ο οποίος όμως πολύ συχνά, αν όχι πάντα, δεν είναι υπεύθυνος ή δεν είναι ο μοναδικός υπεύθυνος για την ποιότητα και για την έγκαιρη εκτύπωση και διακίνηση των σχολικών εγχειριδίων. O ΟΕΣΒ έχει μόνο την τεχνική ευθύνη και την οικονομική διαχείριση της μεγάλης αυτής επιχείρησης. Δηλαδή αναλαμβάνει να μετατρέψει το χειρόγραφο ή το δακτυλόγραφο σε βιβλίο καλαίσθητο και λειτουργικό και εγκαίρως να το προωθήσει στα σχολεία.
Τα χειρόγραφα ή τα δακτυλόγραφα τα παραλαμβάνει από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το οποίο έχει και την τελική ευθύνη για το περιεχόμενο του εγχειριδίου. Μεσολαβούν νομίζω και μερικές ακόμη επιτροπές του υπουργείου Παιδείας για το ποιος θα «συγγράψει» τι. Χωρίς να υπολογίσουμε τα πανεπιστημιακά «συγγράμματα», πρόκειται για εκατοντάδες τίτλους εγχειριδίων (νομίζω ότι προ πολλού ξεπέρασαν χθες χίλιους), που ο καθένας πρέπει, να τυπωθεί σε δεκάδες και σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, να βιβλιοδετηθεί, να πακεταρισθεί και να αποσταλεί στα σχολεία. Συχνά όταν φθάνει το πακέτο στον προορισμό του το σχολείο είναι κλειστό λόγω διακοπών και δεν υπάρχει κανείς να το παραλάβει, οπότε αρχίζει άλλη περιπέτεια.
Αν, λοιπόν, ο ΟΕΣΒ παραλάβει το εγκεκριμένο χειρόγραφο ή δακτυλόγραφο (συχνά σε αθλία κατάσταση) τον Αύγουστο ή και τον Ιούλιο, είναι φυσικό να μην προλαβαίνει να παραδώσει βιβλία στα σχολεία μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου. Μια άλλη και πολύ πονεμένη ιστορία είναι οι διορθώσεις και οι μεταμορφώσεις που υφίστανται τα σχολικά εγχειρίδια σχεδόν κάθε χρόνο, όχι πάντοτε για λόγους παιδαγωγικούς και επιστημονικούς, αλλά λόγω των ιδιαιτέρων «παιδαγωγικών και επιστημονικών» αντιλήψεων του εκάστοτε υπουργού Παιδείας και του μανδαρινάτου που τον περιβάλλει ή λόγω άλλων εξωγενών παρεμβολών και πιέσεων. Ακόμη και ο κ. Χριστόδουλος και η Ιερά (του) Σύνοδος, με επίσημο έγγραφο (όχι μόνο παρασκηνιακώς) ζήτησαν να έχουν γνώμη και συμμετοχή στη «συγγραφή» των σχολικών εγχειριδίων για τα Θρησκευτικά, για να λάβουν κομψή μεν, αλλά αποστομωτική απάντηση από τον πρόεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, τον καθηγητή κ. Μιχάλη Παπαδόπουλο. Το βέβαιο είναι ότι σχεδόν κανένα σχολικό εγχειρίδιο δεν κατάφερε να έχει σταθερή μορφή και σταθερό περιεχόμενο για εύλογο χρονικό διάστημα.
Αν αναρωτηθείτε πόσο μας στοιχίζει κάθε χρόνο η παραγωγή και η διακίνηση σχολικών εγχειριδίων, δεν έχω στοιχείο να σας πληροφορήσω. Υπολογίζω ότι οι δαπάνες για χαρτί, εκτύπωση, βιβλιοδεσία και κόμιστρα πρέπει να πλησιάζουν τα 50 δισ. δραχμές.
Το καθεστώς του «σχολικού εγχειριδίου – τυφλοσούρτι» αμφισβητείται από παιδαγωγούς, διανοουμένους και πολιτικούς. Είναι σαν πακέτο επίσημης γνώσης που διοχετεύεται στα δημόσια σχολεία. Από τους εκδότες και βιβλιοπώλες αμφισβητείται ο τρόπος παραγωγής και διανομής. Για το δάσκαλο το εγχειρίδιο είναι απαραίτητο για να ξέρει ποια είναι η «διδακτέα ύλη» και για τον μαθητή για να ξέρει ποια είναι η «εξεταστέα»…