Εκπληκτα τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης αναμεταδίδουν την είδηση για την άκομψη άρνηση της τουρκικής κυβέρνησης να συναινέσει στην προγραμματισμένη επίσκεψη του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ στην Κωνσταντινούπολη περί τα τέλη Νοεμβρίου. Ξεχνάμε, φαίνεται, πολύ γρήγορα· όταν η Εκκλησία της Ελλάδος είχε διχασθεί με την προοπτική της μιας και μοναδικής επίσκεψης του Πάπα Ιωάννη του B΄ πριν από λίγα χρόνια στην Αθήνα. Για χρόνια συζητούσαμε το φοβερό αυτό ενδεχόμενο, αν πρέπει, αν δεν πρέπει. Τελικά του κάναμε τη χάρη… Ξεχνάμε τα συλλαλητήρια των φονταμενταλιστών και το παραλήρημα μισαλλοδοξίας στα τηλεοπτικά παράθυρα.
Η στάση της Τουρκίας στο συγκεκριμένο θέμα δεν αποτελεί έκπληξη, επιβεβαιώνει το χάσμα που τη χωρίζει με την Ευρώπη. Αλλά, ως Ελληνες, μας επιτρέπεται τόση πια υπεροψία; Μας αρέσει τόσο πολύ να βαυκαλιζόμαστε τους «Ευρωπαίους» και τους «προχωρημένους»· πολύ βολικό όταν το μέτρο σύγκρισης είναι η Τουρκία. Ομως στα θέματα θρησκευτικής ελευθερίας δεν παίρνουμε δα και άριστα. Τουλάχιστον μισό εκατομμύριο μουσουλμάνοι ζουν στην Ελλάδα, με τους πιο μέτριους υπολογισμούς, και ακόμα συζητάμε το θέμα της ανέγερσης τεμένους κάπου στην Αττική. Ας είναι. Ας στοιβάζονται σαν τις μύγες σε υπόγεια. Εξάλλου, ποιος τους είπε να έρθουν εδώ;
Ευτυχώς, λοιπόν, που υπάρχει η Τουρκία. Ευτυχώς που στέλνουν τον διασημότερο συγγραφέα τους, τον Ορχάν Παμούκ, σε δίκη επειδή τόλμησε να μιλήσει για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Ευτυχώς, γιατί ξεχνάμε τα δικά μας τα χαΐρια. Οχι μόνο τα πολύ γνωστά (κάψιμο βιβλίων, λογοκρισία στο Outlook, κ.λπ.) αλλά και τα λιγότερο γνωστά: τον Ιούνιο είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσει το νέο του βιβλίο ο διαπρεπής Βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ. Στη διάρκεια της εκδήλωσης υπήρχε παρουσία αστυνομικών για το ενδεχόμενο ακραίων αντιδράσεων. Προς τι ο φόβος; O Μαζάουερ, με αφορμή το βιβλίο του («Θεσσαλονίκη, η πόλη των φαντασμάτων: Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι, 1430-1950»), θα μιλούσε για τη μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα από μία ανοιχτή, πολυπολιτισμική κοινωνία στη μονοεθνική πόλη που είναι σήμερα. Και τις απόψεις του δεν τις συμμερίζονται όλοι. Ευτυχώς οι αντιδράσεις δεν επεκτάθηκαν πέρα από κάποιες ζωηρές λεκτικές διατυπώσεις. Κι όταν στο τέλος ο συγγραφέας ρωτήθηκε από δημοσιογράφο «αν συνάντησε φαντάσματα στη Θεσσαλονίκη», απάντησε: «Ευτυχώς, μέχρι στιγμής, όχι. Είναι πολύ ζωντανή η πόλη».
Παρ’ όλα αυτά και την αυτονόητη απόσταση που χωρίζει το θέμα του Παμούκ από μεμονωμένες ακρότητες επί ελληνικού εδάφους, υπάρχει ένα κοινό σημείο. Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη φαίνεται πως μόλις τώρα αρχίζουν και συνειδητοποιούν το τεράστιο κόστος που προκάλεσε στις δύο πόλεις η βίαιη αποκόλληση συμπαγών εθνικών ή θρησκευτικών κοινοτήτων (Ελληνες και Αρμένιοι στην πρώτη περίπτωση, κυρίως, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι και Αρμένιοι στη δεύτερη). Οπως είδαμε στους «Φακέλους» του Mega, πολλοί Τούρκοι νοσταλγούν τους Ρωμιούς και την Πόλη πριν από τα γεγονότα του 1955. Στη Θεσσαλονίκη, η συζήτηση έχει ανοίξει, αλλά το θέμα εξακολουθεί να προκαλεί αμηχανία. Μερικές φορές με τους Τούρκους δεν μας ενώνουν μόνο τα ντολμαδάκια.