Κοιτώντας τις γελοιογραφίες, ένας μη μουσουλμάνος αναρωτιέται πώς θα μπορούσαν να προκαλέσουν τόση οργή. Πώς κάποια σατιρικά σκίτσα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μία παγκόσμια κρίση; Μοιάζει ανεξήγητο μέχρις ότου σκεφτεί κανείς τις αμερικανικές αντιδράσεις σε μία λέξη, που και μόνο η δημοσίευσή της μπορεί να αποτελέσει προσβολή. Πρόκειται για τη λέξη που ξεκινά από «N» (nigger-αράπης στα ελληνικά). Η αφροαμερικανική εμπειρία μας θυμίζει ότι υπάρχει οργή, συσσωρευμένη και βαθιά, η οποία μπορεί να πυροδοτηθεί από ένα απλό σχόλιο, μία ακούσια δήλωση, ίσως ένα αστείο, που θα μπορούσε να εκληφθεί ως σοβαρή προσβολή. Η ιστορία της δουλείας άφησε πίσω της περίσσευμα οργής. Δημιούργησε ταμπού, που προστατεύουν αυτό που ο Ζίγκμουντ Φρόιντ περιέγραψε ως ιερά τοτέμ της πολιτισμικής ταυτότητας. Ορθωσε σύνορα, τα οποία δεν μπορούν να διασχίσουν οι απέξω – σε αυτήν την περίπτωση οι λευκοί. Γι’ αυτό η λέξη, που ξεκινά από «Ν» είναι τόσο ισχυρή, είναι ένα σύμβολο για όσα υπέφερε ένας λαός στα χέρια άλλων.
Προχωρώντας σε αυτή τη σύγκριση δεν έχω στόχο να δικαιολογήσω όσα κάνουν οι μουσουλμάνοι στη βίαιη, φονική, υπερβολική αντίδρασή τους στην πρόκληση ενός ανεγκέφαλου συντάκτη στη Δανία. Πιστεύω επίσης ότι ο μουσουλμανικός κόσμος μπορεί να διδαχθεί κάποιες βασικές αρχές ανεκτικότητας από τους Αφροαμερικανούς. Οι ΗΠΑ βρίθουν ρατσιστικών εικόνων, αλλά οι μαύροι δεν δημιουργούν πλέον επεισόδια ούτε πυρπολούν κτίρια. Με τον καιρό, οι άνθρωποι άρχισαν να μαθαίνουν να χαλιναγωγούν την οργή τους και να τη διοχετεύουν σε λιγότερο αυτοκαταστροφικές δραστηριότητες, ενίοτε μάλιστα να αυτοσαρκάζονται.
Αυτή την εβδομάδα ο Αφροαμερικανός γελοιογράφος, Ααρον Μακ Γκρούντερ, διακωμωδεί τις διαμαρτυρίες του υπέρμαχου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Αλ Σάρπτον, για τον ρατσισμό. Ισως κάποια ημέρα ο μουσουλμανικός κόσμος έχει τη δυνατότητα να γελά με τον Προφήτη Μωάμεθ, αλλά όχι σήμερα. Οι πληγές είναι ανοιχτές, η αίσθηση «θυματοποίησης» είναι πολύ πρόσφατη. Ταξιδεύω συχνά σε μουσουλμανικές χώρες και ορισμένες φορές εκπλήσσομαι πώς εκατοντάδες χρόνια ιστορίας μπορεί να συμπυκνώνονται στο παρόν, ώστε κάθε τρέχουσα αδικία να φέρει το βάρος κάθε προηγούμενης. Δεν το καταλαβαίνω, αλλά θα πρέπει να θυμίσω στον εαυτό μου πως δεν είμαι μουσουλμάνος. Δεν το έχω ζήσει.
Ελπίζοντας να κατανοήσω αυτό τον γόρδιο δεσμό οργής και αδιαλλαξίας, μίλησα στο τηλέφωνο με τον Ράνταλ Κένεντι, έναν γνωστό Αφροαμερικανό καθηγητή Νομικής στο Χάρβαρντ. Εχει γράψει ένα βιβλίο, το οποίο διερευνά τα έντονα συναισθήματα, που προκαλεί η λέξη με το «Ν», την οποία τολμά μάλιστα να συμπεριλάβει στον τίτλο του πονήματός του. Λέει ότι δεν τον αιφνιδιάζει το γεγονός πως ένα σκίτσο, όπως και μία λέξη-ταμπού, μπορεί να αποτελέσει πηγή τέτοιας έντασης. Για τους Αφροαμερικανούς εξηγεί ότι «υπάρχουν πολλών ειδών ταπεινώσεις και προσβολές, οι οποίες όμως είναι στιγμιαίες και αμφίσημες». «Οταν όμως οι λευκοί αρθρώνουν τη μισητή λέξη, αποκρυσταλλώνεται κάτι, που είναι δύσκολο να ξεχωρίσει».
«Οταν οι άνθρωποι νιώσουν ότι δεν αντιμετωπίζονται με σεβασμό, αντιδρούν ποικιλοτρόπως, συχνά μάλιστα με αυτοκαταστροφικούς τρόπους», παρατηρεί ο Κένεντι. Με αυτό ως δεδομένο, πάντως, ο ακαδημαϊκός θεωρεί ότι η μουσουλμανική αντίδραση ήταν απαράδεκτη. Το αυτό πιστεύει και για όσους αντιδρούν υπερβολικά στη λέξη, που ξεκινά από «Ν». «Θα λογοκρίνουμε ολόκληρο το άλμπουμ του Ρίτσαρντ Πράιορ; Θα διαγράψουμε κάθε αναφορά της επίμαχης λέξης στο Χοκ Φιν; Αυτό περίπου συμβαίνει με την υπερβολική αντίδραση στις γελοιογραφίες», επισημαίνει ο Κένεντι.
Οποτε αισθάνομαι απαισιόδοξος για τον κόσμο, θυμίζω στον εαυτό μου το κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ΗΠΑ. Στη διάρκεια της ζωής μου, η Αμερική εξελίχθηκε από μία χώρα άγριου ρατσισμού και ξεκάθαρου φυλετικού αποκλεισμού σε έναν τόπο, στον οποίο λευκοί και έγχρωμοι μπορούν και συνυπάρχουν σχετικά αρμονικά. Δεν έχουμε καταργήσει τον ρατσισμό, αλλά με την αντιμετώπιση του προβλήματος, έχουμε πραγματοποιήσει αληθινή πρόοδο. Στην πορεία γνωρίσαμε οργή και βία. Οι πόλεις μας κάηκαν, η χώρα ορισμένες φορές ήταν λες και βρισκόταν σε πόλεμο με τον εαυτό της. Περάσαμε όμως από τη σκοτεινή περίοδο σε μία φωτεινότερη.
Θέλω να πιστεύω ότι οι μουσουλμάνοι και η Δύση είναι αυτή τη στιγμή σε μία παρόμοια μεταβατική φάση. Είμαστε στο στάδιο της οργής, στο οποίο οι μαύροι καίνε πόλεις, οι λευκοί κυβερνήτες αποστέλλουν την Εθνοφρουρά και τα προβλήματα μοιάζουν άλυτα. Αν όμως οι λαοί κρατήσουν το μυαλό τους ακέραιο, σταδιακά θα περάσουμε από την παρανοϊκή αυτή φάση σε μία διαφορετική, κατά την οποία η γνήσια συμφιλίωση θα είναι εφικτή. Ας το παραδεχθούμε: βιώνουμε τη σύγκρουση των πολιτισμών και τα πράγματα μάλλον δεν θα βελτιωθούν προτού επιδεινωθούν κάπως.