Μετά τη μεγάλη κυβερνητική αλλαγή (Μάρτιος 2004) σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει στον τομέα των δημοσίων έργων.
– Οι ίδιες εταιρείες που έπαιρναν τα έργα, οι ίδιες παίρνουν και σήμερα τα έργα.
– Οι ίδιοι άνθρωποι που έκαναν τότε κουμάντο σε υπηρεσιακό ή άλλο επίπεδο, κάνουν και σήμερα κουμάντο.
– Οι εγκέφαλοι της διαπλοκής που εξουσίαζαν και τα δημόσια έργα και τους πολιτικούς, συνεχίζουν το θεάρεστο έργο τους.
Για να είμαστε όμως δίκαιοι, η μοναδική σημαντική αλλαγή που έγινε στα δημόσια έργα είναι η κατάργηση του μαθηματικού τύπου.
Η χαμένη ευκαιρία
Τα τελευταία χρόνια η χώρα μας έχασε τη μεγάλη ευκαιρία. O πακτωλός των πόρων που εισέρρευσαν στη χώρα μας με τα διάφορα ΚΠΣ τής έδινε τη δυνατότητα να κατασκευάσει και να ολοκληρώσει τη βασική τεχνική της υποδομή. Και της έδινε προοπτικές να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον για τη χώρα.
Δυστυχώς, όμως, λόγω ανικανότητας και κακοδιαχείρισης, αλλά κυρίως λόγω διαφθοράς, χάθηκε η μεγάλη αυτή ευκαιρία. Μεγάλο ποσοστό των πόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης αντί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή των έργων, οδηγήθηκε στα θυλάκια των ανθρώπων της διαπλοκής και των συνεργών τους. Ετσι, χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία.
Με τον διπλασιασμό του κόστους των έργων κατασκευάστηκαν τα μισά έργα. Αυτά που υπολείπονται απαιτούν τεράστια ποσά και πολλά χρόνια. Τα δημόσια έργα για την Ελλάδα είναι ακόμη κρίσιμο μέγεθος. Αυτή είναι η πραγματικότητα και με αυτήν πρέπει να πορευθούμε. Με ποιο τρόπο όμως;
Το συμφέρον του ελληνικού Δημοσίου είναι να κατασκευάζει έργα και ποιοτικά άψογα και στις καλύτερες τιμές. Και αυτό προϋποθέτει, κυρίως, ελεύθερο και υγιή ανταγωνισμό μεταξύ των διαγωνιζομένων.
Η προεπιλογή, όμως, στους διαγωνισμούς δεν βοηθάει αυτόν τον στόχο. H διαδικασία της προεπιλογής και μάλιστα μεταξύ των ίδιων εταιρειών, με αποκλεισμό των επικίνδυνων ανταγωνιστών, οδηγεί σε συνεννοήσεις μεταξύ «φίλων». Και οδηγεί, βέβαια, σε πολύ μικρές εκπτώσεις που μεγεθύνουν τα κέρδη όλων των εμπλεκομένων…
Ο πίνακας της «Καθημερινής» (26-2-06), που αποκαλύπτει σε ποιους ανατέθηκαν τα σημαντικότερα έργα της τελευταίας διετίας, είναι πολύ διαφωτιστικός. Τα περισσότερα έργα με τους μεγαλύτερους προϋπολογισμούς ανατέθηκαν στην εταιρεία του «εθνικού εργολάβου» ή στους δορυφόρους της. Τίποτα, λοιπόν, δεν έχει αλλάξει.
Τα MME και τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που ασκούσαν πολιτική εξουσία παραμένουν παντοδύναμα. Ομως, η υπερσυγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης από εξωθεσμικά κέντρα, από κέντρα που δεν έχουν πολιτικές ευθύνες, εγκυμονεί κινδύνους: Γι’ αυτό οι πολίτες πρέπει να ανησυχούν.
Μετρό: το κόστος των επεκτάσεων
Τον τελευταίο καιρό παρακολουθούμε με ενδιαφέρον την αντιπαράθεση ανάμεσα στην «Καθημερινή» και το ΥΠΕΧΩΔΕ για το κόστος των επεκτάσεων του μετρό. H «Καθημερινή» υποστηρίζει με συγκριτικά στοιχεία ότι το κόστος είναι υπέρμετρα υψηλό. H σύγκριση με το μετρό του Τορίνο είναι δυστυχώς αποκαλυπτική. Θα πρότεινα επίσης να χρησιμοποιηθούν στοιχεία από τις πρόσφατες επεκτάσεις του μετρό της Μαδρίτης, το οποίο έχει πολλές ομοιότητες με το μετρό της Αθήνας. H σύγκριση των οικονομικών στοιχείων μεταξύ Μαδρίτης και Αθήνας είναι ακόμα δυσμενέστερη.
Να σημειωθεί ότι το κόστος των έργων στην Ελλάδα μέχρι πριν από λίγα χρόνια, πριν κυριαρχήσουν τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, ήταν το μισό σε σχέση με τις προηγμένες χώρες, κυρίως λόγω διαφορών στα ημερομίσθια και στις αποδόσεις.
Σε αυτή την αντιπαράθεση «Καθημερινής» και ΥΠΕΧΩΔΕ το Αττικό Μετρό με πανάκριβη ολοσέλιδη ανακοίνωση προσπαθεί, ανεπιτυχώς, όχι μόνο να δικαιολογήσει το υπερβολικό κόστος αλλά και να δικαιολογήσει πράξεις και παραλείψεις των προηγούμενων διοικήσεων και της τότε πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΧΩΔΕ. Είναι λάθος, όμως, να δίνεται άφεση αμαρτιών στους υπευθύνους, γιατί με αυτό τον τρόπο ακυρώνονται όλες οι καταγγελίες για διαφθορά και κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος.
Ομως, τίποτα πια δεν εντυπωσιάζει. Ούτε ότι τα μεγάλα συμφέροντα υποστηρίζουν και σήμερα κάποια κυβερνητικά στελέχη ούτε βέβαια ότι δεν γράφεται τίποτα εναντίον της διαπλοκής στα φιλικά της MME. Οι «επιχειρήσεις» και οι «μεθοδεύσεις» της διαπλοκής γιγαντώθηκαν με την εισροή του πακτωλού των πόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Και για τα έργα του μετρό το κακό άρχισε από την πρώτη εργολαβία των δύο γραμμών. O διαγωνισμός για την πρώτη εργολαβία ξεκίνησε το 1987, περατώθηκε το 1988 και ανέδειξε τον ανάδοχο μειοδότη. Ομως, η σύμβαση υπεγράφη το 1991 με πλήρη ανατροπή των συμβατικών όρων του διαγωνισμού. H «ανεξήγητη» ικανοποίηση των αιτημάτων της αναδόχου κοινοπραξίας και οι «περίεργες» αλλαγές στη σύμβαση οδήγησαν το τελικό κόστος να υπερβεί, κατά πολύ, το διπλάσιο του κανονικού.
Η κυριότερη αιτία που οδήγησε το κόστος στο υπερδιπλάσιο ήταν η πλήρης ανατροπή των όρων του διαγωνισμού. Κυρίως όμως ήταν η αποδοχή του αιτήματος της αναδόχου κοινοπραξίας για την επίλυση των διαφορών με διαιτησία. Τη διαιτησία, όμως, την απέκλειαν ρητά τα τεύχη δημοπράτησης.
Υπήρχαν βέβαια και πολλά άλλα περίεργα στη σύμβαση που υπεγράφη το 1991 κατά παράβαση ρητών όρων του διαγωνισμού. Ας θυμηθούμε το πιο ευτράπελο. Τα τεύχη δημοπράτησης προέβλεπαν ότι η τιμή για τις εκσκαφές ισχύει για πάσης φύσεως έδαφος. H σύμβαση όμως που υπεγράφη προέβλεπε πρόσθετη αποζημίωση της τάξης των 80 δισ. δρχ. στην περίπτωση που θα βρεθεί (στην… Αθήνα) αθηναϊκός βράχος!
Οι ίδιες μεθοδεύσεις συνεχίστηκαν, έστω και σε άλλη κλίμακα, και στα έργα των επεκτάσεων του μετρό. H προεπιλογή βοήθησε σημαντικά. Και τα περιθώρια κέρδους των αναδόχων είναι από τα υψηλότερα παγκοσμίως…
Πρόταση
Σήμερα, οι μικρομεσαίες κατασκευαστικές επιχειρήσεις είναι σε απόγνωση γιατί η «πίτα» των έργων μοιράζεται σε συγκεκριμένους μεγάλους κατασκευαστές. Αλλά και για τους μελετητές, για το σύνολο των μελετητών, η κατάσταση είναι ακόμη πιο τραγική. Γιατί τα τελευταία τρία χρόνια δεν έχουν ανατεθεί μελέτες από το υπουργείο.
Τα δημόσια έργα περνάνε μια δύσκολη περίοδο που θα γίνεται, στη συνέχεια, όλο και δυσκολότερη. Γι’ αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται ενέργειες που δημιουργούν υπόνοιες αδιαφάνειας. Οι διαδικασίες πρέπει να είναι ξεκάθαρες. Και μια και τα έργα θα είναι, για πολλά ακόμη χρόνια, κινητήριος δύναμη της εθνικής οικονομίας και μοχλός ανάπτυξης της χώρας, καλό θα ήταν να μπουν κανόνες για την ομαλότερη πορεία των δημοσίων έργων.
Θα αποφύγω τον πειρασμό να κάνω προτάσεις σε συγκεκριμένα θέματα, που έχουν προβλήματα. Τα τελευταία χρόνια όλο το σύστημα στα δημόσια έργα πάσχει. Γι’ αυτό θα προτείναμε στον υπουργό να κάνει ένα πείραμα.
Να επιλέξει ένα οποιοδήποτε έργο, που έχει εκτελεστεί τα τελευταία δέκα χρόνια και να το «ψάξει». Με μια αδιάβλητη επιτροπή να εξετάσει όλες τις μεθοδεύσεις που χρησιμοποιήθηκαν για να αυξηθεί το κόστος. H επιτροπή να το «ψάξει» και να ανακαλύψει όλες τις αμαρτίες του… H έρευνα αυτή θα βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα, που θα βελτιώσουν το σύστημα παραγωγής των δημοσίων έργων και θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση μελλοντικών προβλημάτων…
* O κ. Ευάγγ. Αθ. Κουλουμπής είναι τ. υπουργός.