Ο Αλαν Γκρίνσπαν δεχόταν συχνά επικρίσεις για τις ακατανόητες δημόσιες δηλώσεις του. «Αν κατάλαβες τι είπα, θα πρέπει να μην τα είπα καλά» λέγεται ότι είπε κάποτε σ’ έναν γερουσιαστή. Κατ’ ιδίαν, ωστόσο, ο Γκρίνσπαν επικοινωνούσε τόσο καθαρά μέσω ενός δικτύου αόρατων μεσαζόντων, που οι ενέργειές του σπανίως αιφνιδίαζαν τις αγορές.
Τώρα ο κόσμος της οικονομίας προσαρμόζεται σε έναν μαθητευόμενο μαέστρο, τον Μπεν Μπερνάνκι, και τα πράγματα περιπλέκονται. Ο καινούργιος πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) επικοινωνεί με περισσή ευκρίνεια στις δημόσιες δηλώσεις του, αλλά εξίσου περισσή ασάφεια στα μυστικά δίκτυα, που σταθεροποιούν τις αγορές. Ο Γκρίνσπαν χρειάστηκε πολλά χρόνια έως ότου τελειοποιήσει τον περίεργο συνδυασμό ασάφειας και σαφήνειας, αλλά ο κόσμος της οικονομίας θα δυσαρεστηθεί, αν ο Μπερνάνκι δεν μάθει γρήγορα την τέχνη της έμμεσης επικοινωνίας.
Στα πρώτα ολισθήματα του Μπερνάνκι περιλαμβάνεται το ισχυρότερό του όπλο, η ικανότητα του προέδρου της FED να διαμορφώνει τις προσδοκίες για τα μελλοντικά επιτόκια. Οι χρηματιστές δίνουν τώρα ιδιαίτερη προσοχή, επειδή σχεδόν όλες οι μεγάλες αγορές -συναλλάγματος, μετοχών, ομολόγων, παραγώγων- φαίνεται να βρίσκονται σε πολύ ευαίσθητο σημείο. Η μελλοντική πορεία τους εξαρτάται εν μέρει από τα μηνύματα που στέλνει ο νέος πρόεδρος της FΕD.
Το παιχνίδι της γάτας και του ποντικού με τις αγορές άρχισε με τη συνάντηση της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ελεύθερης Αγοράς, στις 28 Μαρτίου. Ηταν η πρώτη φορά που ο Μπερνάνκι προήδρευσε του σώματος που καθορίζει τα επιτόκια και ορισμένοι χρηματιστές προσδοκούσαν σε κάποια εκδήλωση προθέσεων περί χαλάρωσης της αυστηρής τακτικής του Γκρίνσπαν με τις αλλεπάλληλες μικρές αυξήσεις – η FED έχει αυξήσει 14 φορές τα επιτόκια σε ποσοστό 0,25% από τον Ιούνιο του 2004. Ωστόσο, ο Μπερνάνκι τα αύξησε μια φορά κατά 0,25%, οπότε δημιουργήθηκε η εντύπωση νέας ανόδου για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός. Οι χρηματιστές, που έως τότε στοιχημάτιζαν ότι η άνοδος θα σταματήσει, συνελήφθησαν αδιάβαστοι.
Αλλά, ένα λεπτό. Οταν δυο εβδομάδες αργότερα εκδόθηκαν τα πρακτικά της συνάντησης της 28ης Μαρτίου, το συμπέρασμα ήταν ότι ο Μπερνάνκι όντως σκεπτόταν διακοπή της ανόδου των επιτοκίων. Κάποιοι εξέφρασαν ανησυχία για υπερβολική συγκράτηση, όμως τώρα, οι χρηματιστές που τη θεωρούσαν βέβαιη, αγωνίζονται να προσαρμόσουν τις θέσεις τους.
Η προσδοκία μιας επικείμενης παύσης ενισχύθηκε από την ομιλία του Μπερνάνκι στο Κογκρέσο στις 27 Απριλίου, όταν είπε (ελπίζοντας ότι προβαίνει σε «γκρινσπάνεια» ασάφεια) ότι «κάποια στιγμή στο μέλλον, η FED μπορεί να μην αναλάβει δράση σε μια ή περισσότερες συναντήσεις». Προειδοποίησε ότι μπορεί να επαναφέρει την τακτική της συγκράτησης, αλλά οι αγορές επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στην «έλλειψη δράσης» και οι ανά τον κόσμο χρηματιστές αναπροσάρμοσαν για μιαν ακόμη φορά τα χαρτοφυλάκιά τους.
Στη συνέχεια, ο νέος πρόεδρος έκανε κάτι ανόητο. Μίλησε καθαρά, δημοσίως. Στο δείπνο για τους διαπιστευμένους δημοσιογράφους, στον Λευκό Οικο, η Μαρία Μπαρτιμόρο του CNBC τον ρώτησε ιδιαιτέρως, «αν οι αγορές κατάλαβαν σωστά τα λεγόμενά του στο Κογκρέσο». «Οχι» απάντησε ευθέως εκείνος, όπως ανέφερε αργότερα η δημοσιογράφος. «Είπε ότι ο ίδιος και η Επιτροπή προσπάθησαν να δημιουργήσουν κάποια ευελιξία, λέγοντας ότι η FED μπορεί να σταματήσει την άνοδο των επιτοκίων, αλλά στην πραγματικότητα τα δεδομένα είναι εκείνα που θα προσδιορίσουν κατά πόσον θα συμβεί κάτι τέτοιο», θυμάται η κ. Μπαρτιμόρο.
Το σχόλιο του Μπερνάνκι είναι απολύτως λογικό, αλλά δημιούργησε αναστάτωση και ώθησε τη χρηματιστηριακή αγορά να αλλάξει πορεία για μιαν ακόμη φορά. «Τα πράγματα είναι άσχημα. Ο Μπερνάνκι έχει δυσκολία στην επικοινωνιακή πολιτική», έγαψε ο Tim Duy στο «μπλογκ» του Economist’s View. Οι Financial Times επέκριναν την «ατυχή επικοινωνιακή γκάφα» του νέου προέδρου, υποθέτοντας ότι θα κινηθεί προς ένα πιο άκαμπτο μοντέλο επιβολής επιτοκίων, για το οποίο, τα σχόλιά του, δημόσια ή ιδιωτικά, δεν θα είναι τόσο σημαντικά.
Ο Μπερνάνκι ήλθε στη FED ως υπέρμαχος της μεγαλύτερης διαφάνειας, με περισσότερες δημόσιες ανακοινώσεις, συνεντεύξεις και προβλέψεις. Υποθέτω ότι έχει χάσει λίγο από τον ενθουσιασμό του για ειλικρίνεια, καθώς ανακαλύπτει πόσο στενά (και συχνά ανόητα) εξαρτώνται οι αγορές από τα λόγια του προέδρου της FED. Ο κίνδυνος είναι (όπως υπονοεί το σχόλιό του στη Μπαρτιμόρο) ότι οι αγορές προσαρμόζονται τόσο γρήγορα προς ό,τι νομιζουν ότι κάνει η FED, ώστε αφήνουν ελάχιστα περιθώρια ευελιξίας στον πρόεδρό της. Από τη στιγμή που οι χρηματιστές θεωρούν ότι ενεργεί κατά «χ» τρόπο, ενδεχομένως να πρέπει να ενεργήσει κατά «2χ», ώστε να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Σήμερα, οι αγορές θα έπρεπε να επικεντρώνουν την προσοχή τους σε μακροπρόθεσμα ζητήματα. Εντέλει, η παγκόσμια οικονομική ανισορροπία επιλύεται με επιβράδυνση της αμερικανικής κατανάλωσης και με πτώση του δολαρίου; Τελικώς, οι Κινέζοι θα καταναλώνουν περισσότερο και θα εισάγουν λιγότερο, με ακριβότερο γιουάν; Οδεύει το αμερικανικό χρηματιστήριο σε απότομη άνοδο ή σε κατάρρευση; Οι απαντήσεις σ’ αυτά τα μεγάλα ερωτήματα είναι άγνωστες, γι’ αυτο, αλίμονο(!), δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι αγορές επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους σε ό,τι είπε ο πρόεδρος της FED, τι θα έλεγε ενδεχομένως ή δεν θα έπρεπε να έχει πει. Ο Μπερνάνκι είναι ο τελευταίος που ανακαλύπτει ότι στην επικοινωνία το λιγότερο είναι μερικές φορές περισσότερο.