Μιλάς με τους εχθρούς σου;

4' 7" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

H πολιτική και θρησκευτική ηγεσία του Ιράν -οι δύο εμπλέκονται σε ένα ιδιότυπο θεοκρατικό καθεστώς- δεν είναι ένας εύκολος και συνεννοήσιμος συνομιλητής. Μάλλον πικρή πείρα θα έχουν οι διπλωματικοί εκπρόσωποι και υπουργοί Εξωτερικών των τριών χωρών της E.E. (Γαλλία, Γερμανία και Ηνωμένο Βασίλειο), όπως επίσης και της Ρωσίας και της Κίνας, που παίρνουν μέρος στη μακρά και εξαιρετικά δύσκολη διαπραγμάτευση για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. O σημερινός πρόεδρος του Ιράν σίγουρα δεν βοηθάει με τις εμπρηστικές και συχνά απαράδεκτες δηλώσεις του.

Η προοπτική κατοχής πυρηνικών όπλων από το Ιράν δεν μπορεί να αφήσει κανέναν αδιάφορο. Αυτή η προοπτική οδηγεί πιθανότατα σε περαιτέρω εξάπλωση των πυρηνικών όπλων σε μια περιοχή εύφλεκτη, με οξύτατους εθνικούς ανταγωνισμούς, με ασταθή και, ως επί το πλείστον, τυραννικά καθεστώτα και πολύ πετρέλαιο. Βεβαίως, το σημερινό καθεστώς του Ιράν διατείνεται ότι μοναδική επιδίωξή του είναι η ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, με την οποία δεν δικαιούται κανείς να διαφωνήσει. Αλλά δεν φαίνεται να πείθει πολλούς, που συνάμα γνωρίζουν ότι το επόμενο βήμα δεν θα είναι και πολύ δύσκολο, εφόσον έχει ήδη επιτευχθεί ο εμπλουτισμός του ουρανίου.

Ισως, μεσοπρόθεσμα τουλάχιστον, η «πυρηνικοποίηση» του Ιράν να είναι αναπόφευκτη. Τα πυρηνικά όπλα βρίσκονται ήδη στην ευρύτερη περιοχή: η Ρωσία και η Κίνα τα έχουν από παλιά, η Ινδία και το Πακιστάν προσχώρησαν και αυτές σχετικά πρόσφατα στην ομάδα των πυρηνικών δυνάμεων με το «έτσι θέλω» (εκ των υστέρων, όλοι σπεύδουν να επικυρώσουν τα τετελεσμένα), ενώ το Ισραήλ θυμίζει τη λαϊκή παροιμία «ο κόσμος το ‘χει τούμπανο και μεις κρυφό καμάρι». Γιατί όχι και το Ιράν, θα σκέφτονται πολλοί σε μια χώρα που, αναμφισβήτητα, διακατέχεται από ένα έντονο σύνδρομο πολιορκίας. Και όχι χωρίς λόγο. Οποιος έχει διαβάσει έστω και λίγη νεώτερη ιστορία ή έχει ρίξει μια ματιά στον χάρτη της περιοχής, θα το καταλάβει γρήγορα. Αρα, το πρόβλημα δεν περιορίζεται στους μουλάδες ούτε στους δημαγωγούς.

Οι νεο-συντηρητικοί ιδεολόγοι στις Ηνωμένες Πολιτείες θέτουν συχνά ένα μανιχαϊστικό δίλημμα στο θέμα αυτό, όπως άλλωστε έχουν κάνει και σε τόσες άλλες περιπτώσεις: ή το Ιράν αποκτά πυρηνικά όπλα, με ό,τι αυτή η εξέλιξη συνεπάγεται (και είναι έτοιμοι πάντοτε να καταστροφολογήσουν), ή το αναγκάζουμε να σταματήσει τώρα, προσφεύγοντας, αν χρειαστεί, στη χρήση όπλων. Το πάθημα του Ιράκ, προφανώς, δεν ήταν αρκετό γι’ αυτούς.

Το δίλημμα, έτσι όπως παρουσιάζεται από τους νεο-συντηρητικούς, είναι εξόχως απλουστευτικό και άκρως επικίνδυνο. Οι διαπραγματεύσεις με την αντίθετη πλευρά δεν είναι πάντοτε ένδειξη ενδοτικότητας. Οι συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις μπορεί τελικά να αποφέρουν αποτέλεσμα ή τουλάχιστον να κερδίσουν πολύτιμο χρόνο, με την προϋπόθεση όμως ότι κάποια στιγμή θα εμπλακούν και οι Αμερικανοί απ’ ευθείας στις διαπραγματεύσεις. Είναι, άλλωστε, οι μόνοι που μπορούν να προσφέρουν ουσιαστικά ανταλλάγματα στους Ιρανούς, όπως, για παράδειγμα, εγγυήσεις για τη δική τους ασφάλεια. Τέτοιες εγγυήσεις μπορεί να προσφέρει η υπερδύναμη, αλλά όχι οι Ευρωπαίοι, που συχνά αισθάνονται ως ανήμποροι διαμεσολαβητές.

Μπορεί να διαπραγματευθεί απευθείας η υπερδύναμη με χώρα του «άξονα του κακού»; Μιλάς με τους εχθρούς σου; Στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, που βάστηξε μερικές δεκαετίες, οι Αμερικανοί μιλούσαν απευθείας με τους Σοβιετικούς και όχι συνήθως μέσω αντιπροσώπων. Στην περίπτωση του Ιράν, ο στόχος είναι, άραγε, να σταματήσει το πυρηνικό πρόγραμμα ή μήπως προχωράει παραπέρα; Μερικοί θερμοκέφαλοι στοχεύουν στην ανατροπή του καθεστώτος στην Τεχεράνη, στο όνομα πάντοτε της δημοκρατίας. Φαίνεται ότι η εμπειρία των τελευταίων χρόνων δεν έχει ακόμη πείσει τους νεο-συντηρητικούς ιδεολόγους ότι η δημοκρατία δεν επιβάλλεται απ’ έξω, πόσω μάλλον με τρόπο εξαιρετικά επιλεκτικό. Ακόμη και αν γινόταν έτσι, οι όποιες δημοκρατικές διαδικασίες στις περισσότερες χώρες του μουσουλμανικού κόσμου δεν θα έφερναν σήμερα στην εξουσία πολιτικές δυνάμεις φιλικές προς τους Αμερικανούς. Ολα τα στοιχεία δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Είναι έτοιμοι οι Αμερικανοί να δεχθούν μια τέτοια εξέλιξη; Τυφλώνει η ιδεολογία; Κάποιοι πιστεύουν ότι η ιδεολογία μυρίζει πετρέλαιο. Ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση, δύσκολα κατασκευάζονται λογικοφανή σενάρια που να υποστηρίζουν τη συγκεκριμένη πολιτική που ακολουθείται. Μήπως χάθηκε η λογική, όταν μερικοί αισθάνθηκαν παντοδύναμοι;

Στην προσπάθεια να αποτραπεί η «πυρηνικοποίηση» του Ιράν ή τουλάχιστον να περιοριστεί στην ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, σημαντικό ρόλο παίζουν η Ρωσία και η Κίνα, οι οποίες σίγουρα δεν βλέπουν με καθόλου καλό μάτι την περαιτέρω εξάπλωση των πυρηνικών όπλων στην ευρύτερη περιοχή. Σε αυτόν τον στόχο, τουλάχιστον, συμφωνούν με τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους. Οχι όμως και στη γενικότερη εκτίμηση της κατάστασης ούτε και σε θέματα τακτικής. Δυσκολεύεται όμως να καταλάβει κάποιος γιατί ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ επέλεξε αυτή τη συγκυρία για να ανεβάσει τους τόνους στη ρητορική αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Οταν χρειάζεσαι τη βοήθεια κάποιου, η επίθεση δεν είναι πάντα ο καλύτερος τρόπος για να την κερδίσεις!

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης πολλοί πίστεψαν ότι μπήκαμε σε μια μακρά περίοδο παντοδυναμίας της μόνης υπερδύναμης που είχε απομείνει. Στην πράξη, η περίοδος αυτή ίσως αποδειχθεί αρκετά σύντομη. Φτάνει να μην είναι πολύ επώδυνος ο τοκετός της νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων που γεννιέται, με μεγαλύτερη διασπορά της πολιτικής και οικονομικής ισχύος. Εννοώ, επώδυνος για την ειρήνη.

* O κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή