Ποιος αμφισβητεί ότι οι συμπτώσεις δεν είναι ποτέ τυχαίες αλλά συμβαίνουν επειδή μια ανώτερη δύναμη αποφασίζει; Το ταχυδρομείο της στήλης έφερε την ίδια μέρα στο Νέο Φάληρο δύο βιβλία – το ένα ογκώδες, τόμος 200 «ιλιστρέ» σελίδων, με πλούσια εικονογράφηση που ξυπνά στους παλαιότερους αναμνήσεις νοσταλγικές και ευχάριστες συνάμα, ενώ στους νεότερους δημιουργεί δέος αλλά και ένα στέρεο παράδειγμα, για το πώς πρέπει να «χτίσουν» τα όνειρά τους με τα αθάνατα υλικά της εργατικότητας, του στόχου, της συνέπειας. Αυτά τα υλικά με τα οποία είναι φτιαγμένη η ιστορία επιτυχίας των Ελευθερουδάκη, και που, ευτυχώς για όλους μας, συνεχίζεται… Θα καταλάβατε ότι ο μεν τόμος είναι το «Βιβλιοπωλείο Ελευθερουδάκη – Ανθρωποι, βιβλία, μια ιστορία», που το οραματίστηκαν οι δύο κόρες του Γιώργου και της Βιργινίας Ελευθερουδάκη, εγγονές του «Ιδιου» του Κώστα Ελευθερουδάκη, που έβαλε τον εαυτό του και την προσωπικότητά του «θεμέλιο λίθο» για να κτίσει τον πρώτο «Ελευθερουδάκη» της πλατείας Συντάγματος και στη συνέχεια μια αυτοκρατορία στον τομέα του βιβλίου. Οι κόρες είναι η Σοφίκα Ελευθερουδάκη-Χαριτάκη και η Μαρίνα Ελευθερουδάκη, που αφιερώνουν το βιβλίο αυτό «στα παιδιά τους – αλλά και στους καθημερινούς αναγνώστες επισκέπτες των βιβλιοπωλείων Ελευθερουδάκη».
Μαζεύοντας αναμνήσεις, διηγήσεις από όλους τους ανθρώπους που έζησαν τη ζωή τους μέσα στα βιβλία, ως υπάλληλοι και φίλοι της οικογένειας, η Εμμανουέλλα Νικολαΐδου έδωσε μια στρωτή αφήγηση, διατηρώντας σχεδόν αυτούσια αποσπάσματα ζωντανά, συγκινητικά, χιουμοριστικά, από τα αποθέματα της μνήμης. Οσο για την εικονογράφηση – εξαίρετη, από φωτογραφίες της εποχής, μαυρόασπρες, με το μεγαλείο του αυστηρού-αρχοντικού που ήταν πάντα το κλίμα μέσα στου Ελευθερουδάκη της πλατείας Συντάγματος με «τον Ιδιο» τον Κώστα Ελευθερουδάκη να παρατηρεί από ψηλά, από το κυκλικό πατάρι, τι γινόταν σε όλο το κατάστημα όπου τα πάντα δούλευαν «ρολόι» και που επεσήμαινε, όταν χρειαζόταν, όχι για επίπληξη αλλά για υπόμνηση: «Εδώ είναι ναός του πνεύματος». Με το πέρασμα στη δεύτερη και στην τρίτη γενιά, με το κλείσιμο του Ελευθερουδάκη του Συντάγματος και το άνοιγμα των νέων δύο στη Νίκης και, πρόσφατα, στο πολυώροφο της Πανεπιστημίου, μπαίνει και το χρώμα, τόσο στις φωτογραφίες, όσο και στις αφηγήσεις των δύο άξιων θυγατέρων του Γιώργου Ελευθερουδάκη που έφυγε πρόωρα, αφήνοντάς τους τέτοιο βάρος στους αδύνατους ώμους τους… «H Νίκης για μένα ήταν το σπίτι μου», λέει η Μαρίνα Ελευθερουδάκη. «Οταν κάτι με στενοχωρούσε, έπαιρνα το λεωφορείο και πήγαινα εκεί». Και η Σοφίκα Ελευθερουδάκη – Χαριτάκη γράφει: «Την ημέρα που κάναμε τα εγκαίνια στο καινούργιο κατάστημα της οδού Νίκης, έφυγα από το «Κεντρικό» και πέρασα από το παλιό μας μαγαζί, που ήταν κλειστό. Ενιωθα μεγάλη στενοχώρια γιατί μια ολόκληρη εποχή τελείωνε για πάντα. Στην οδό Μητροπόλεως συνάντησα τον Γεράσιμο Μαυροκέφαλο, καλό μας πελάτη και παλιό φίλο του πατέρα μου. Πήγαινε και αυτός στα εγκαίνια και μου λέει: «Ξέρεις, ο πατέρας σου θα ήταν πολύ υπερήφανος για σένα». Αρχισα να κλαίω στη μέση του δρόμου. Λίγη ώρα αργότερα συναντηθήκαμε στο καινούργιο μαγαζί. Μου είχε αγοράσει ένα κουτί σοκολατάκια, για να με παρηγορήσει, και όπως είχαμε και πάλι «ζωντανή» μουσική, πριν να έρθουν -ευτυχώς- οι καλεσμένοι, με πήρε και μπροστά σε όλο το προσωπικό χορέψαμε ένα καταπληκτικό βαλς»! H τετάρτη γενιά του «Ελευθερουδάκη», οι κόρες της Σοφίκας, Βιργινία και Φανή, και τα παιδιά της Μαρίνας, Τερέζα και Γιώργος, έχουν να διαλέξουν και να μοιραστούν πολλά «αθλήματα», αρκεί να το θέλουν.
«Αντί να κλείσουμε την επιχείρηση, τη μεγαλώσαμε τόσο πολύ» – γράφει η Μαρίνα Ελευθερουδάκη. «Εχω όνειρα γι’ αυτήν, θέλω να εξελιχθεί, να μεγαλώσει πάνω σε γερές βάσεις. Νιώθω άβολα αν περάσουν δύο μέρες και να μην πάω στο μαγαζί. Θέλω να βρίσκομαι εκεί. Τα παιδιά μου όμως, μπορούν να σπουδάσουν κάτι που, ενδεχομένως, θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν στο βιβλιοπωλείο, αλλά να μη βασίσουν τη ζωή τους σ’ αυτό».
Με τη σειρά μας, ευχαριστούμε τη Σοφίκα και τη Μαρίνα της τρίτης γενιάς που κρατούν ζωντανό και λειτουργικό αυτό το μαγικό κομμάτι της νιότης μας. Γιατί, χωρίς βιβλίο, γράψιμο και ενατένιση μακρινών οριζόντων δεν γίνεται και αφήστε την τεχνολογία να λέει τα δικά της… «Στου Ελευθερουδάκη», λοιπόν.
Προσωπική νότα
Επειδή και η δική μου η ζωή ήταν συνυφασμένη με την πλατεία Συντάγματος, με τον πατέρα μου ΓΘΚ στην Περικλέους 40, από το 1926 ώς το 1992, το βιβλιοπωλείο «του Ελευθερουδάκη» (εμείς έτσι το λέγαμε και εκεί δίναμε τα ραντεβού μας «μπροστά στου Ελευθερουδάκη»), δεν έχω δυσκολία να διαλέξω φωτογραφία από τις πολλές. Σα να βλέπω τον εαυτό μου, σοβαρό, με τα χέρια διπλωμένα να τριγυρίζω στον ναό του πνεύματος ψάχνοντας για ένα βιβλίο, μέσα στη σιωπή και στον σεβασμό που ο κόσμος του βιβλίου εμπνέει. Με τα μάτια να βλέπουν, να ψάχνουν στα ράφια στις στοίβες, ώσπου να βρουν εκείνο το ένα, που θα γίνει δικό τους.