Αν κάποιος ήθελε να γράψει ένα εγχειρίδιο καλής διπλωματίας, αυτό θα έπρεπε να έχει μόνο τη φράση του Χένρι Τζον Πάλμερστον: «Δεν έχουμε αιώνιους εχθρούς και δεν έχουμε αιώνιους φίλους. Μόνο τα συμφέροντά μας είναι αιώνια και αυτά πρέπει να υπηρετούμε».
Κυνικό; Κυνικό, αλλά πάλι ποιος είπε ότι οι υπουργοί Εξωτερικών μισθοδοτούνται για να είναι καλοί άνθρωποι; Ποιος νομίζει ότι η διπλωματία είναι ιεραποστολική δραστηριότητα που στόχο έχει τη βασίλεια των ουρανών;
Στην Ελλάδα δυστυχώς πιστεύουμε το αντίθετο απ’ αυτό που ο μεγάλος Βρετανός πολιτικός προέτασσε. Εμείς θαρρούμε πως δεν έχουμε μόνιμα συμφέροντα, αλλά προαιώνιους εχθρούς και αιώνιους φίλους.
Ο μανιχαϊσμός στην κυρίαρχη άποψη περί διεθνών σχέσεων δεν περιορίζεται στην επιλογή φίλων και εχθρών. Θεωρούμε ταυτόχρονα πως ό,τι είναι καλό για τους εχθρούς μας είναι αυτομάτως κακό για μας και αντιστρόφως. Για παράδειγμα, και παρά τις αντιρρήσεις που μπορούσε να έχει κάποιος για την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ, θεωρούμε πως μια συντριπτική ήττα των ΗΠΑ στην έρημο θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα. Η αλήθεια είναι πως θα τσακιστεί η αμερικανική υπεροψία και αυτό λογίζεται στα θετικά. Ταυτόχρονα όμως θα ανοίξει μια μαύρη τρύπα στον χάρτη, που θα κάνει εξαγωγή τρομοκρατών και (λόγω εμφυλίου) λαθρομεταναστών. Αυτό λογίζεται στα αρνητικά. Και παρά το γεγονός ότι μια ήττα των ΗΠΑ θα ικανοποιήσει το γινάτι μας για τη μονομερή πολιτική τους, η πιθανή ζημιά στα συμφέροντά μας θα είναι πολύ μεγαλύτερη.
Το αυτό ισχύει και σχετικά με τον εξευρωπαϊσμό της Τουρκίας. Πολλοί θεωρούν ότι αυτή η θετική εξέλιξη για τον προαιώνιο εχθρό μας λογίζεται ως ζημία για μας. Πιστεύουν ότι, παρά τις δικές μας προσπάθειες, η Τουρκία δεν πρόκειται να αλλάξει. Θεωρούν ότι η πολιτική του «καρότου», που είναι η ενταξιακή διαδικασία, δεν αποδίδει και μόνη λύση είναι το «μαστίγιο» των εξοπλισμών και της διαρκούς αντιπαράθεσης σε όλα τα επίπεδα. Τέλος, επιχειρηματολογούν ότι η πολιτική της «βήμα προς βήμα προσέγγισης» έχει υπονομεύσει τα εθνικά μας συμφέροντα, τα οποία προφανώς ήταν καλά διαφυλαγμένα στο παρελθόν.
Αν όμως υποθέσουμε ότι έτσι έχουν τα πράγματα, τότε υπάρχουν μια σειρά ενοχλητικών λεπτομερειών.
Πρώτον. Ολες οι μεγάλες διεκδικήσεις και αιτιάσεις της Τουρκίας έγιναν την εποχή της «υπερήφανης πολιτικής». Το 1982 ανακηρύχτηκε το ψευδοκράτος της Βόρειας Κύπρου και στην εποχή του Ανδρέα ξεκίνησε το γαϊτανάκι των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο. Αντιθέτως, την εποχή της προσέγγισης είχαμε ένα απτό και μεγάλο αποτέλεσμα: η Κύπρος μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στο πεδίο λοιπόν του πραγματικού, τα εθνικά μας θέματα εξυπηρετήθηκαν.
«Και τι έγινε;», μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος. «Σταμάτησαν οι προκλήσεις της Τουρκίας;» Οχι. Αλλά την «υπερήφανη» περίοδο της εξωτερικής πολιτικής μας είχαμε προκλήσεις χωρίς θετικά για μας αποτελέσματα. Στο κάτω κάτω της γραφής, το βασικό θέμα δεν είναι τι ζητούν οι Τούρκοι. Είναι τι επιτυγχάνουμε εμείς. Κι αυτό, γιατί στο επίπεδο των διεκδικήσεων κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει κανένα να ζητεί ό,τι του καπνίσει. Μπορεί να εμποδίσει κανείς -λέμε τώρα!- την Τυνησία να ζητήσει τη Σικελία από την Ιταλία; Οχι. Αυτό που μετράει είναι το πραγματικό αποτέλεσμα.
Δεύτερον. Η πολιτική του «μαστιγίου» με τους εξοπλισμούς πρέπει να έχει και κάποιο «διά ταύτα». Μέχρι ποιο σημείο την κλιμακώνουμε; «Εως ότου γονατίσει οικονομικά η Τουρκία», είναι μια καλή απάντηση (χωρίς να αποκλείουμε την πιθανότητα να γονατίσουμε εμείς πρώτοι). Αλλά ακόμη και αν επιτύχουμε τον στόχο, θα υπάρξει κοινωνική αναταραχή. Το τουρκικό καθεστώς θα επιχειρήσει να εξάγει με μεγαλύτερη ένταση το εσωτερικό πρόβλημα. Ακόμη και αν αποκλείσουμε τον πόλεμο, οι προκλήσεις που τώρα θέλουμε να αποφύγουμε θα αυξηθούν.
Τρίτον. Κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει ότι η Τουρκία διά του «καρότου» της ένταξης θα αλλάξει. Κανείς όμως δεν μπορεί να προεξοφλήσει και το αντίθετο. Η ιστορία δείχνει ότι η Γερμανία, που σε ένα αιώνα αιματοκύλησε δύο φορές την Ευρώπη, άλλαξε. Η πρόσφατη ιστορία επίσης δείχνει ότι η Τουρκία μετακινήθηκε στο Κυπριακό από την πάγια θέση της, που ήθελε «το πρόβλημα λυμένο από το 1974». Σίγουρα, δεν άλλαξε όσο θα θέλαμε, δεν έφυγαν τα κατοχικά στρατεύματα, αλλά διαφοροποίηση υπήρξε.
Η τουρκική ένταξη στην Ε.Ε., αν γίνει ποτέ, χρειάζεται χρόνο. Η διαδικασία όμως είναι εξαιρετικά χρήσιμη για τα συμφέροντά μας. Ακόμη και αν η Τουρκία αποτύχει, κάθε εκσυγχρονισμός της δημιουργεί περαιτέρω εγγυήσεις ειρήνης. Και σήμερα να σταματήσει η διαδικασία εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας, κέρδος για την Ελλάδα υπήρξε. Η Κύπρος και όχι μόνο…