Ευρωπαϊκή Ενωση: αδρή και λιγότερο απορροφητική από ποτέ(!) λες και πρόκειται για χαρτί τουαλέτας της κομμουνιστικής περιόδου. Ομως αυτό είναι το σύνθημα που υιοθετεί η Ε.Ε. Το τελευταίο της διανοουμενίστικο καπρίτσιο είναι η έννοια της «ικανότητας απορρόφησης». Μια έκφραση για την υποτιθέμενη αδυναμία της να δεχθεί νέα μέλη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε τη συγκατάθεσή της για τη διάδοση αυτής της ιδέας τον περασμένο Νοέμβριο. Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, οι επικεφαλής των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ζήτησαν από την Κομισιόν να συντάξει έκθεση, σχετικά με την ικανότητα απορρόφησης νέων μελών από την Ενωση. Στο κάτω, κάτω η λέσχη δεν μπορεί να συνεχίζει να δέχεται υποψήφια μέλη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης ή τον αντίκτυπό τους στα ήδη υπάρχοντα μέλη. Ωστόσο, η τεράστια σημασία που αποδίδεται ξαφνικά σε μια τόσο αφηρημένη ιδέα προκαλεί ανησυχία.
Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1993. Σε μια περίοδο, που οι πρώην κομουνιστικές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, φωνασκούσαν έξω από την πόρτα της Ενωσης. Η Σύνοδος της Κοπεγχάγης έθεσε τα κριτήρια για την ένταξη εκείνων και άλλων επίδοξων μελών της Ενωσης: τα επονομαζόμενα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Μεταξύ άλλων όριζαν ως «προϋπόθεση για την ένταξη υποψηφίου μέλους στην Ενωση, την εξασφάλιση της σταθερότητας των θεσμών που διασφαλίζουν τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα». Ωστόσο, η θέσπιση των κριτηρίων συνοδεύονταν από την εξής ανακοίνωση: «η ικανότητα της Ενωσης για την απορρόφηση νέων μελών αποτελεί σημαντική παράμετρος, τόσο για την Ενωση, όσο για τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες».
Η διάκριση μεταξύ τυπικού «κριτηρίου» και απλής «παραμέτρου» είναι εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Ωστόσο, στην πράξη αποδείχθηκε κρίσιμη στην πρόσφατη διεύρυνση της Ε.Ε., όπου οι υποψήφιες χώρες γίνονταν δεκτές άπαξ και πληρούσαν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Η ικανότητα απορρόφησής τους από την Ενωση αποτελεί δευτερεύον ζήτημα, όπως είναι άλλωστε η φύση των «παραμέτρων».
Απ’ ό,τι φαίνεται τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει. Ο πρόεδρος της Συνόδου Κορυφής, Αυστριακός Βόλφγκανγκ Σούσελ επιβεβαίωσε ότι η ικανότητα απορρόφησης της Ενωσης δεν έχει διευρυνθεί. Ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, υπερθεμάτισε λέγοντας: «Η ικανότητα απορρόφησης δεν συνιστά νέο κριτήριο».
Ενδεχομένως να είναι έτσι, ωστόσο η παράμετρος αυτή μοιάζει να έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία σε σχέση με το παρελθόν. Η μεγάλη διεύρυνση της Ε.Ε., τον Μάιο του 2004 και η έναρξη ενταξιακών συνομιλιών με την Τουρκία τον περασμένο Οκτώβριο, προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις.
Γαλλία και Αυστρία δήλωσαν ότι θα θέσουν σε δημοψήφισμα την ένταξη της Τουρκίας στην Ενωση. Η Σύνοδος Κορυφής απάντησε στην έκθεση της Κομισιόν σχετικά με την ικανότητα απορρόφησης της Ε.Ε., ως εξής: ζήτησε από την Κομισιόν να «απαντήσει στο ερώτημα, σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται σήμερα και μελλοντικά τη διεύρυνση οι Ευρωπαίοι πολίτες». Με άλλα λόγια, το ερώτημα που τίθεται πλέον δεν είναι εάν υπάρχουν νέα υποψήφια μέλη που πληρούν τα ενταξιακά κριτήρια, αλλά εάν και κατά πόσο τα παλαιότερα είναι έτοιμα να δεχθούν καινούργια μέλη. Η έννοια της ικανότητας απορρόφησης αποτελεί απόπειρα εκτίμησης της ετοιμότητας των παλαιών μελών της Ε.Ε.
Ο Φρανκ Βίμπερτ του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής του Λονδίνου θεωρεί την έννοια της ικανότητας απορρόφησης ανέντιμη, διότι υπονοείται ότι ορισμένες αρχές, οι οποίες διακυβεύονται με τη διεύρυνση, είναι δυνατόν να διατυπωθούν ή να αξιολογηθούν κατά το δοκούν. Στην πραγματικότητα υπάρχουν ορισμένες μεμονωμένες υποψηφιότητες, όπως εκείνη της Τουρκίας ή της Κροατίας, συνοδεύονται από τα δικά τους μεμονωμένα προβλήματα, ως επί το πλείστον πολιτικής φύσης. Ενώ παράλληλα, τίθενται και ορισμένα θεσμικά ζητήματα, όπως ο αριθμός των επιτρόπων της Κομισιόν ή το πόσο θα βαρύνει η ψήφος κάθε κράτους – μέλους. Ωστόσο, αυτά τα προβλήματα δεν απαιτούν τη θέσπιση ενός ευρύτατου διανοητικού πλαισίου για να συζητηθούν. Η ιδέα της ικανότητας απορρόφησης αποτελεί παρανόηση της φύσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καθώς θεωρεί δεδομένη την απάντηση στο ερώτημα που καλείται να απαντήσει.