Στα δύο αντίθετα άκρα της ηπείρου, δύο ηλικιωμένοι άνδρες, η πολύ διαφορετική σταδιοδρομία των οποίων όρισε μια εποχή στη Λατινική Αμερική, φθάνουν στο τέλος τους. Στη Χιλή, ο Πινοσέτ μόλις που κρατιέται στη ζωή έπειτα από εγχείρηση καρδιάς. Στην Κούβα, ο Κάστρο απουσίαζε, λόγω ασθενείας, από τη στρατιωτική παρέλαση για τον εορτασμό των 80 γενεθλίων του. Αν επιζήσει ο Πινοσέτ θα επιστρέψει στον κατ’ οίκον περιορισμό, στον οποίο έχει καταδικαστεί για τις χιλιάδες των θανάτων, που σημάδεψαν τα χρόνια της δικτατορίας του στη Χιλή. Αν αναρρώσει, ο πρόεδρος Κάστρο πιθανολογείται ότι δεν θα έχει και πάλι ενεργό ρόλο στην κυβέρνηση. Η σημασία τους είναι τώρα, πάνω απ’ όλα συμβολική. Χωρίς να υπαινισσόμεθα οποιαδήποτε εσφαλμένη εξίσωση μεταξύ τους, δεδομένου ότι ο κ. Κάστρο είναι μακράν η σημαντικότερη προσωπικότητα, αυτοί οι δύο ενσαρκώνουν τα χρόνια της σκληρής αντιπαράθεσης σε όλη τη Λατινική Αμερική, μια αντιπαράθεση που έγινε βαθύτερη και σκοτεινότερη από τις αποφάσεις και τις πολιτικές των ΗΠΑ, που είναι έτοιμες να αγκαλιάσουν οτιδήποτε θα εμπόδιζε τη νίκη των δυνάμεων της Αριστεράς στην ήπειρο.
Σε γενικές γραμμές, δεν υπάρχει αμφιβολία προς όφελος ποίου απέδωσε αυτή η τακτική. Οι δεξιές δικτατορίες και η στρατιωτική εξουσία εξαφανίστηκαν προ πολλού από το λατινοαμερικανικό σκηνικό. Κεντροαριστερές κυβερνήσεις υπερτερούν σήμερα των κεντροδεξιών κυβερνήσεων. Ακόμη και εκεί, όπου κυριάρχησαν οι συντηρητικοί στις εκλογές, είναι ορατή μια αξιοσημείωτη αλλαγή. Αυτό συνέβη, κατά την προεκλογική εκστρατεία στη Βενεζουέλα, όπου ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης, Μανουέλ Ροζάλες επισκεπτόταν τις παραγκουπόλεις, επιδιώκοντας την υποστήριξη των φτωχών και των αυτοχθόνων μ’ έναν τρόπο, που δεν θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος, σε παλαιότερες περιόδους της. Ο σημερινός πρόεδρος Ούγκο Τσάβες είναι ο άνθρωπος, η νίκη του οποίου, πριν από οκτώ χρόνια, θεωρείται η στιγμή, κατά την οποία ένα κόκκινο κύμα άρχισε να βρέχει το πολιτικό τοπίο της ηπείρου. Ακολούθησαν ο Λούλα ντα Σίλβα στη Βραζιλία, ο Νέστρο Κίρχνερ στην Αργεντινή, ο Ταμπαρέ Βάσκες στην Ουρουγουάη και ο Εβο Μοράλες στη Βολιβία. Το κύμα δοκιμάστηκε αυτό το καλοκαίρι στο Μεξικό, όπου ένας αριστερός υποψήφιος έχασε τη νίκη στο παραπέντε, σε μια αναμέτρηση για την οποία ερίζουν ακόμη ο ίδιος και οι οπαδοί του, και στο Περού όπου η αριστερά επίσης απέτυχε. Αλλά άρχισε και πάλι να σαρώνει με τη νίκη του Ντανιέλ Ορτέγκα στη Νικαράγουα και του Ραφαέλ Κορέα στο Εκουαδόρ.
Οι απαισιόδοξοι διακρίνουν μεταξύ μιας εποικοδομητικής μετριοπαθούς Αριστεράς, κυρίως στο νότιο τμήμα της ηπείρου και μιας ανεύθυνης λαϊκής Αριστεράς στον Βορρά, της οποίας ο Τσάβες είναι γι’ αυτούς το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι αισιόδοξοι αντιτείνουν ότι ένας βαθμός πραγματισμού χαρακτηρίζει και τα δυο είδη κυβερνήσεων, ότι υπάρχουν ισχυροί δεσμοί μεταξύ τους, ότι οι εταιρείες πετρελαίου είναι ευτυχέστερες με τη διακυβέρνησή τους κι ότι ο καπιταλισμός ζει και βασιλεύει σε όλες αυτές τις χώρες.
Επισημαίνουν επίσης ότι οι ΗΠΑ αντιδρούν ορισμένες φορές κατά τέτοιο τρόπο, ώστε διαφαίνεται μια πιθανότητα συμβιβασμού. Ο Τζορτζ Μπους έστειλε συγχαρητήριο μήνυμα στον κ. Κορέα, ο οποίος καλωσόρισε τη χειρονομία. Ο Ραούλ Κάστρο, στην ομιλία του, στην παρέλαση της Αβάνας, τόνισε την ετοιμότητα της Κούβας να επιλύσει τις διαφορές της με τις ΗΠΑ μέσω διαπραγματεύσεων. Είναι το δεύτερο μήνυμά του, σε τρεις εβδομάδες, με ανάλογο περιεχόμενο – και μια διευθέτηση μεταξύ Κούβας και ΗΠΑ θα είχε βεβαίως πανηπειρωτική σημασία. Ο κ. Μπους δεν είναι ενδεχομένως αυτός που θα την κάνει, αλλά πιο πρακτικά μυαλά στην Ουάσιγκτον θα έπρεπε να το σκεφθούν σοβαρά. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική στην κεντροαριστερή διακυβέρνηση της Λατινικής Αμερικής και παρότι κάποιες ανησυχίες για τη δημοκρατία είναι εύλογες, είναι δύσκολο να μη διακρίνει κανείς την ελπίδα στις συνεχιζόμενες νίκες κινημάτων, που έφεραν τεράστιο αριθμό αποκλεισμένων και περιθωριακών ανθρώπων στην πολιτική.