Εκλογικός Νόμος δεν (πρέπει) να είναι ένα παιχνίδι προσπάθειας εξασφάλισης άνετης πλειοψηφίας. Είναι η προσπάθεια να αποτυπωθούν όσο πιο πιστά γίνεται οι ισορροπίες μεταξύ των κομμάτων και γενικές αρχές για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Αν η γενική αρχή είναι να ενθαρρύνονται συμμαχίες μεταξύ συνδυασμών και κομμάτων πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο αναλογικός. Το ποσοστό εδρών και ψήφων για κάθε συνδυασμό να είναι όσο το δυνατό πιο κοντά. Ετσι θα καλλιεργηθεί μια συνήθεια συμπράξεων, συμμαχιών, προγραμματικών συμφωνιών μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων. Η απόλυτη απαίτηση μιας αριστεράς που δυστυχώς αποδεικνύει στην πράξη ότι δεν είναι ικανή να τη διαχειριστεί όταν συμβαίνει.
Αν η γενική αρχή είναι να υπάρξει μονοκομματική κυβέρνηση πρέπει να γέρνει προς μια πλειοψηφική εκδοχή. Ετσι θα καθιερωθεί η ανάγκη διπόλων και εκ των προτέρων συμπράξεων. Η απόλυτη απαίτηση της Ν.Δ. που πάντα αισθανόταν ότι δεν υπάρχουν «κοντινές» δυνάμεις ή φρόντιζε να τις συρρικνώνει για να μην αναγκάζεται να συμπράττει. Αν παίζουν αυξημένο ρόλο τα πρόσωπα, όπως τελευταία πολλοί νομίζουν, πρέπει να δοθεί η δυνατότητα να εκλέγονται σε αντιπαράθεση με άλλα πρόσωπα σε μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες. Οπως συμβαίνει σχεδόν σε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Υπάρχει συμβιβασμός μεταξύ των απαιτήσεων; Μια απάντηση που όλο και περισσότεροι δέχονται είναι η εκλογή μέρους (των μισών) αντιπροσώπων σε μονοεδρικές περιφέρειες και των υπολοίπων σε ευρείες (μεγάλες) από κομματικές λίστες. Ακόμη και στην εκλογή μητροπολιτικού δήμου στο Λονδίνο το βρετανικό σύστημα άλλαξε στο παραπάνω για την εκλογή του δημοτικού συμβουλίου! Και σε άλλες πόλεις της Αγγλίας, στις εκλογές για τα κοινοβούλια της Σκωτίας και της Ουαλίας. Σε αυτό ο πολίτης έχει δύο ψήφους. Η μια εκφράζεται υπέρ ενός προσώπου και η άλλη υπέρ ενός συνδυασμού. Το αντιπροσωπευτικό σώμα συγκροτείται βάση των ποσοστών που προκύπτουν από τη δεύτερη ψήφο (υπέρ συνδυασμών) συνυπολογίζοντας τα εκλεγμένα πρόσωπα. Αν θέλουμε να μάθουμε από τους άλλους, πρέπει να κινηθούμε σε μια τέτοια κατεύθυνση. Τα πλεονεκτήματα είναι πολλά και προφανή. Μείωση του πολιτικού χρήματος. Εξατομίκευση της ευθύνης του αντιπροσώπου. Αν θέλουμε…
Ομως δεν είναι μόνο αυτό. Συνολικά η εκλογική νομοθεσία χρειάζεται ανανέωση. Απολιθώματα ενός παρελθόντος, τα ξεχωριστά ψηφοδέλτια και η δυνατότητα κυκλοφορίας των ψηφοδελτίων πριν από τις εκλογές. Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες οι συνδυασμοί βρίσκονται σε ένα ενιαίο ψηφοδέλτιο που είναι όσο το δυνατό ευκολότερο να συμπληρωθεί από τον πολίτη-ψηφοφόρο. Συνήθως δίπλα στο όνομα ή στο έμβλημα του συνδυασμού υπάρχει ένα κουτάκι στο οποίο σημειώνει την προτίμησή του. Το ίδιο συμβαίνει και δίπλα στα ονόματα των υποψηφίων. Η σειρά αναγραφής των συνδυασμών μπορεί να είναι η σειρά ανακήρυξής τους ή η αλφαβητική σειρά. Το ψηφοδέλτιο αυτό τυπώνεται με ευθύνη του κράτους και δίνεται στα εκλογικά κέντρα με ευθύνη του κράτους. Το να τυπώνονται με ευθύνη των κομμάτων και να μεταφέρονται με ευθύνη των κομμάτων είναι ακατανόητο και άστοχο. Ετσι, θα είναι βέβαιο ότι τα ψηφοδέλτια θα είναι έγκυρα και δεν θα δημιουργούνται προβλήματα με τη σειρά που δίνονται ή προβλήματα ακυρότητας λόγω εκτύπωσης ή διαφορετικού τύπου χαρτιού.
Το να κυκλοφορούν ψηφοδέλτια πριν από τις εκλογές είναι επίσης αρκετά διαδεδομένο. Αλλά και πολύ άστοχο σήμερα. Καταρχήν ψηφοδέλτια άρχισαν να κυκλοφορούν πριν από τις εκλογές στην εποχή που η Αριστερά ήταν πρακτικά αποκλεισμένη από την πολιτική ζωή. Για να μην αναγκάζονται οι αριστεροί ψηφοφόροι να ζητούν ψηφοδέλτια που δεν τους έδιναν κουβαλούσαν το ψηφοδέλτιο που τους έδινε το κόμμα από το σπίτι τους. Ετσι, και σε περιπτώσεις που οι ελεγχόμενες εφορευτικές απέφευγαν να δίνουν ψηφοδέλτια ώ του θαύματος! εμφανίζονταν στην κάλπη ψηφοδέλτια των συνδυασμών της αριστεράς. Ταυτόχρονα, το ΚΚΕ, που ήταν στην παρανομία, αναγκαζόταν να εκφράσει την προτίμησή του σε υποψήφιους στους συνδυασμούς που υποστήριζε μέσω σταυρωμένων ψηφοδελτίων που μετέφερε στους υποστηριχτές του. Δεν μπορούσε δημόσια να εκφράσει την προτίμησή του και έτσι αναγκαζόταν να την εκφράσει μέσω του δικού του δικτύου υποστήριξης. Μια ενδιάμεση κατάσταση εμφανίστηκε το 1974 με την «Ενωμένη Αριστερά» όπου οι τρεις συνιστώσες της (ΚΚΕ, ΚΚΕεσωτ και ΕΔΑ) υποστήριζαν διαφορετικούς υποψήφιους. Το ίδιο συνέβη το 1997 με τη «Συμμαχία». Οπως πολλά άλλα πράγματα το παραπάνω μεταφέρθηκε παρεφθαρμένο μέχρι τις μέρες μας. Κόμματα που λειτουργούν μέσα στα κόμματα αντί να δηλώνουν δημόσια την υποστήριξή τους προς υποψηφίους τη δηλώνουν μέσω των άτυπων ή τυπικών δικτύων τους προς τους ψηφοφόρους.
Μπορεί το παραπάνω να φαίνεται κάτι συνηθισμένο και σε μερικές περιπτώσεις και επιβεβλημένο. Ηρωικές διηγήσεις για σκληρά εργαζόμενους, τίμιους ανθρώπους που περιμένουν την κατεύθυνση από το ενδιάμεσο πολιτικό στέλεχος, τον συγγενή ή το φίλο στον οποίο έχουν συνήθως τυφλή εμπιστοσύνη. Αλλά και υπερήλικες, ασθενείς, ανήμποροι που θέλουν να ψηφίσουν αλλά δεν μπορούν ή δυσκολεύονται να επιλέξουν για διάφορους λόγους μπροστά στην κάλπη, αλλά και άλλοι που μέσω της διαδικασίας αυτής θεωρούν ότι μετέχουν σε μια «γραμμή» αποτελώντας μέρος μιας πολιτικής διαδικασίας. Ακόμη και η λέξη γραμμή παραπέμπει σε μια διαδοχική ιεραρχική διαδρομή από την «κορυφή», την κομματική ηγεσία ή την ηγεσία της ομάδας μέσα στο κόμμα μέχρι τον απλό ψηφοφόρο. Φυσικά, πολλές φορές αυτό που φτάνει στον τελικό αποδέκτη είναι η παρεφθαρμένη εκδοχή της θέλησης της ηγεσίας. Στην ουσία κάθε παρακάτω επίπεδο μεταφοράς της γραμμής μπορεί να μεταφέρει κάποια δική του «γραμμή» που πιθανόν είναι διαφορετική από την αρχική. Αποτελεί το παραπάνω μια πολιτική διαδικασία; Αναμφίβολα. Στις περισσότερες περιπτώσεις αποκρουστική. Οι υποστηρικτές της διαδικασίας αυτής απλά αναπαράγουν ένα διαμεσολαβητικό πολιτικό σύστημα. Τα σταυρωμένα ψηφοδέλτια που μοιράζουν αποτελούν τη συμβολή τους στην εκστρατεία του υποψηφίου ή της ομάδας τους. Οσο και αν φαίνεται παράδοξο, κάποιος που δεν είναι ικανός με ελεύθερη βούληση να επιλέξει για τον εαυτό του κόμμα ή υποψήφιους δεν είναι δυνατό με ελεύθερη βούληση να επιλέξει για το σύνολο των πολιτών. Δεν έχει την ικανότητα να διακρίνει με δικά του κριτήρια. Αφήνει κάποιον άλλο να διαλέξει. Και νοθεύει τη συλλογική βούληση.
* Ο κ. Θ. Χατζηπαντελής είναι καθηγητής ΑΠΘ, πρόεδρος Τμήματος Πολιτικών Επιστημών.