Δεν ήταν δική του η φράση. Κάπου την είχε διαβάσει, πριν από χρόνια, και την επανέλαβε, έτσι σαν απάντηση στο ερώτημα «τι εστί καθήκον» που προέκυψε, καθώς συζητούσαν για τα ασυμμάζευτα, τα ανερμάτιστα και τις ταλαιπωρίες των ημερών μας. «Είναι αυτό που, συνήθως, απαιτούμε να κάνουν οι άλλοι…» είπε, χαμογελώντας. Αρκούσε, όμως, ένα ευφυολόγημα, μια εξήγηση, αν προτιμάτε, για να καλύψει τέτοιο πολύπλευρο θέμα; Γιατί, το καθήκον δεν έχει περάσει στο περιθώριο.
Σίγουρα υπάρχει και αναπτύσσει δραστηριότητα, όταν χρειάζεται, έστω κι αν οι εξαιρέσεις δημιουργούν την εντύπωση ότι λουφάζει συχνά ή το βλέπουμε, πότε πότε, να σαστίζει και να παραδέρνει στα άγρια κύματα της πραγματικότητας. Ναι, μπορεί να εκσυγχρονίστηκε ο τρόπος ζωής και να προσαρμόστηκε, να άλλαξε η νοοτροπία, μα η αφεντιά του ξέφυγε από τις επιρροές του νεοκυνισμού, αδιαφόρησε για τα «καινά δαιμόνια» και εξακολουθεί να εκφράζει την υποχρέωση, εκείνο που οφείλει καθένας μας να πράττει στη δεδομένη στιγμή, για να το εκπληρώσει. Και δεν το επιβάλλουν μόνο οι νόμοι του κράτους. Το προσδιορίζει η καθημερινότητα ανάλογα με τα συμβαίνοντα και τις ανάγκες της, το φέρνουν στο προσκήνιο της επικαιρότητας οι περιστάσεις, ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα στις δύσκολες ώρες, το συντηρεί το φιλότιμο του καθενός και το καταξιώνουν οι ευνοϊκές επιδράσεις του στην κοινωνία, παρά τις αναταράξεις που την ταλανίζουν και τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζει, μέσα στην τωρινή ανακατωσούρα.
Σημασία έχει ότι το καθήκον δεν ξεθώριασε, μήτε παραμερίστηκε, ως ασυμβίβαστο με την εποχή μας και οπισθοδρομικό. Αντεξε στις τρικλοποδιές της πονηρίας, κράτησε το νόημά του και άφησε τους ανθρώπους να το εκτιμούν κατά συνείδηση και να υπακούουν ή όχι στα όποια κελεύσματά του. Ισως γι’ αυτό δεν έπαψαν ποτέ να το «συνοδεύουν» οι προτροπές, οι ρήσεις και τα αποφθέγματα της διαχρονικής σοφίας, που θυμίζουν πως είναι ανώτερο από όλα, αφού κανένας υπολογισμός ή φόβος και καμιά ικανότητα ή επιθυμία δεν μπορεί να τα βάλει μαζί του και να υπερισχύσει. Είναι η δύναμη που μας ξυπνά το πρωί και αναπαύεται μαζί μας τις νύχτες, μοιάζει με τη σκιά που μας ακολουθεί παντού και δεν υπάρχει στιγμή χωρίς αυτό.
Αν μάλιστα ξεφυλλίσουμε κάποια παλιά βιβλία και σταθούμε στις αράδες που μιλούν για το καθήκον, κάτι θα αποθηκεύσουμε στη μνήμη, για τις τύψεις που νιώθουμε όταν παραλείπουμε να το εκπληρώσουμε και αφήνουμε τη μοίρα να κατευθύνει την πορεία μας προς ένα άγνωστο τέρμα. Αδικο είχε, άραγε, ένας ξένος φιλόσοφος του δέκατου τρίτου αιώνα, όταν έλεγε πως η γνώση είναι το βουνό στο οποίο λίγοι καταφέρνουν να σκαρφαλώσουν, ενώ καθήκον είναι ο δρόμος που όλοι μπορούν να περάσουν και να προχωρήσουν;
Παλιές ιδέες και γνώμες του παρελθόντος που συνεχίζουν να κεντρίζουν το ενδιαφέρον, τωρινές συζητήσεις επί παντός επιστητού που δεν βρίσκουν ανταπόκριση και πέφτουν στο κενό, περιορισμένη ορατότητα για όσα επιφυλάσσει το μέλλον, η σκέψη στις διεθνείς εξελίξεις και όχι μόνο και στο βάθος ένα χαμόγελο ευχαρίστησης, όταν κάνουμε το χρέος μας…