Στα ρεπορτάζ που περιγράφουν τη νεοελληνική οικονομική ανέχεια, η τετραμελής οικογένεια -που χρησιμεύει συνήθως ως μονάδα μέτρησης σύγχρονων ελπίδων και φόβων- παραπονιέται συστηματικά για περιορισμένη δυνατότητα κατανάλωσης. Δεν πάνε σε ακριβά εστιατόρια, λένε εν χορώ, δεν ψωνίζουν ακριβά ρούχα οίκων, η τσέπη τους δεν αντέχει ταξί και ιδιαίτερα μαθήματα. Ολο και πιο συχνά οι μεσοαστοί μιλούν σαν να ανήκουν σε μια ξεπεσμένη αριστοκρατική τάξη που έχασε τα προνόμιά της. Και παρά το γεγονός ότι το πρόβλημα της οικονομικής δυσπραγίας είναι γενικευμένο και ρεαλιστικό, συζητιέται μόνο από την καταναλωτική σκοπιά. Αυτό συμβαίνει προφανώς επειδή η ποιότητα ζωής στη χώρα μας συνδέεται κυρίως με την κατανάλωση.
Η δημοκρατία των νεόπλουτων που δημιουργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, τα περιοδικά life style, το κοσμικό ρεπορτάζ που αντικατέστησε τις ειδήσεις στους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς ευθύνονται για τη συλλογική ψευδαίσθηση: το απαύγασμα της καταξίωσης είναι να κυκλοφορεί κανείς με πολύ ακριβά ρούχα και να μην καταδέχεται τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Το νέο μαζικό αγαθό έγινε η επίδειξη πλούτου και η μεγαλομανία. Οταν ο μέσος οικογενειάρχης διαμαρτύρεται στα ρεπορτάζ επειδή δεν αντέχει οικονομικά το εμφιαλωμένο κρασί και παραγγέλνει χύμα, είναι μάλλον πλήρως αποκομμένος από τις ρίζες του, το παρελθόν του, ίσως ακόμη κι από τις αξίες του. Κι όταν η αυτοσυγκράτηση εκδηλώνεται με αγορές στην περίοδο των εκπτώσεων (που θα έπρεπε να θεωρείται ευνόητη τακτική) είναι φανερό ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα σε αυτό που είμαστε και σε αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε.
Τέτοιες σκέψεις με κατέκλυσαν τις προάλλες, καθώς παρακολουθούσα έναν Γερμανό στην ουρά ενός μουσείου, στο Βερολίνο, να προτρέπει επισκέπτες για να δημιουργήσουν μια ομάδα και να πληρώσουν έτσι το μειωμένο εισιτήριο που αναλογεί στα μεγάλα γκρουπ. Με την ελληνική μου ιδιοσυγκρασία τον κατέταξα αυθόρμητα στους τσιγκούνηδες. Εκείνος, ωστόσο, έκανε μια απλή κίνηση οικονομίας. Στην Ελλάδα ξοδεύουμε χωρίς να ρωτάμε πολλά – καταφέραμε έτσι να δημιουργήσουμε ένα και μοναδικό μοντέλο καταναλωτικής συμπεριφοράς πληρώνοντας για όλες τις υπηρεσίες, ακόμη και γι’ αυτές που θα μπορούσαμε να αποφύγουμε. Τον επόμενο μήνα οι παραπονούμενοι θα οδύρονται για την ακρίβεια στα κυλικεία των πλοίων, χωρίς ωστόσο να μπορούν να διανοηθούν την απλούστερη αντίσταση: την προετοιμασία ενός σάντουιτς από το σπίτι. Η μόνη μας ψυχαγωγία είναι η τηλεόραση, λένε αυτοτιμωρητικά, οι ερωτώμενοι. Ενας περίπατος δεν μπορεί να αντισταθμίσει την τηλεοπτική ψυχαγωγία; Προφανώς όχι. Δεν νοείται περίπατος που να μη συνοδεύεται από καταναλωτική δραστηριότητα – φαγητό, καφέ ή βόλτα στα μαγαζιά.