Ενα φραστικό επεισόδιο της περασμένης εβδομάδας, μεταξύ του ΚΚΕ και του πρώην πρωθυπουργού, του κ. Κ. Μητσοτάκη, πέρασε σχεδόν απαρατήρητο. Και ορθώς γιατί αναφερόταν στο παρελθόν, σε γεγονότα που όλες οι πλευρές θέλουν να τα ξεχάσουμε, με την πεποίθηση ότι δεν έχουν να κάνουν με το παρόν και με το μέλλον.
Ο κ. Κ. Μητσοτάκης, ο οποίος πάντοτε, από τον καιρό της Κατοχής ακόμη, είναι πολύ προσεκτικός απέναντι στο ΚΚΕ, μιλώντας για το Σχέδιο Μάρσαλ, είπε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Αν δεν υπήρχε η κρίσιμη αυτή βοήθεια (του Σχεδίου Μάρσαλ), ο Εμφύλιος θα είχε χαθεί και η Ελλάδα θα είχε την τύχη των βορείων γειτόνων της». Και επέρριψε «τεράστιες ευθύνες» στο ΚΚΕ της εποχής εκείνης, προ εξήντα ετών και πλέον…
Το ΚΚΕ, το οποίο επίσης είναι πολύ προσεκτικό απέναντι στον κ. Κ. Μητσοτάκη, απάντησε μάλλον με γενικότητες: «Οσο πιο προκλητικές είναι οι δηλώσεις το επιτίμου προέδρου της Ν.Δ., άλλο τόσο και αποκαλυπτικές για τον ρόλο του Σχεδίου Μάρσαλ και τη λεγόμενη αμερικανική βοήθεια». Είναι φανερό ότι το ΚΚΕ δεν ήθελε να οξύνει τις σχέσεις του με τον πολιτικό, που από την εποχή του Χαρίλαου Φλωράκη τον θεωρεί «μπεσαλή» και προτιμώμενο συνομιλητή.
Από αυτήν τη μάλλον αδιάφορη αψιμαχία, παραμένουν δύο ιστορικά ερωτήματα: Ποια θα ήταν σήμερα η θέση μας, αν το ΚΚΕ είχε κερδίσει τον Εμφύλιο και ποιος ήταν ο πραγματικός ρόλος του Σχεδίου Μάρσαλ και των Αμερικανών. Εκ προοιμίου σπεύδω να προσθέσω ότι τα «ιστορικά εάν» μπορεί να είναι χρήσιμα για τολμηρές πνευματικές ασκήσεις, αλλά κατά τα άλλα είναι παντελώς άσκοπα, αφού Ιστορία είναι αυτό που τελικά συνέβη. Οχι αυτό που για διάφορους λόγους δεν συνέβη. Πιστεύω όμως ότι για την Αριστερά, για το παρόν και το μέλλον της, είναι χρήσιμο να γνωρίζει και να σκέφτεται αυτό που δεν συνέβη και γιατί δεν συνέβη.
Πριν από μέρες, εκδόθηκε από την «Εστία» το Ημερολόγιο του Δημήτρη Βλαντά, με εκτεταμένη και αναλυτική εισαγωγή του Νίκου Μαραντζίδη. Το Ημερολόγιο καλύπτει το χρονικό διάστημα από τον Νοέμβριο του 1947, εποχή που ο Δ. Βλαντάς βγήκε στο βουνό και συναντήθηκε με τον Δημοκρατικό Στρατό, ώς την τελική μάχη στο Βίτσι, τον Αύγουστο του 1949 και την πρώτη μετά τη μάχη συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και τις πρώτες εκτιμήσεις «για τον χαρακτήρα της ήττας και τα αίτιά της».
Φαίνεται ότι είναι γραμμένο μέρα με τη μέρα και σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα, όσα παρατηρούσε ο Βλαντάς. Δεν γράφει εκ των υστέρων και μετά την έκβαση των γεγονότων και συνεπώς έχει ένα τουλάχιστον τεκμήριο αλήθειας. Ο Δ. Βλαντάς δεν ήταν οποιοδήποτε πρόσωπο. Παλιός κομμουνιστής, «ακροναυπλιώτης» (αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία) αναδείχθηκε στην ηγεσία του ΚΚΕ. Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της σύγκρουσης μαζί με τον Ν. Ζαχαριάδη και τον Γούσια αποτελούσαν την τριμελή γραμματεία του Π.Γ. του ΚΚΕ, δηλαδή την πολιτική και ταυτόχρονα στρατιωτική (τουλάχιστον μετά την αποπομπή του Μάρκου Βαφειάδη) καθοδήγηση του εμφυλίου πολέμου.
Γενικές εντυπώσεις
Με τη βοήθεια της εμπεριστατωμένης και αναλυτικής εισαγωγής του Νίκου Μαραντζίδη, σας μεταφέρω μερικές εντυπώσεις.
Αυτό που από τότε επικράτησε να λέγεται «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, συγκροτήθηκε μάλλον τυχαία και περιστασιακά από αγρότες που στα χωριά τους αντιμετώπιζαν την τρομοκρατία και τους διωγμούς του μεταδεκεμβριανού κράτους. Τόσο ο Ν. Μαραντζίδης όσο και ο Δ. Βλαντάς επισημαίνουν και σημειώνουν ότι το κυρίαρχο «φρόνημα» αυτού του «επαναστατικού» στρατού από την αρχή ήταν η επιβίωση. Το «φρόνημα» αυτό ενισχυόταν συνεχώς όσο διευρυνόταν η σύγκρουση, πολλαπλασιάζονταν οι απειλές κατά της ζωής και νοθευόταν η ίδια η σύνθεση του «επαναστατικού» στρατού με βιαίως επιστρατευθέντες άνδρες και γυναίκες. Οι τελευταίοι, όπως καταλαβαίνετε απειλούνταν θανάσιμα και από τις δύο πλευρές και δεν είχαν κανέναν άλλο λόγο να πολεμήσουν παρά μόνο την επιβίωση. Αργότερα, το βαθύ αυτό φρόνημα της επιβίωσης ενισχύθηκε υπέρμετρα από την πείνα, το κρύο, τις εσωτερικές ίντριγκες και από άλλες φοβερές και απερίγραπτες περιπέτειες. Με την πάροδο του χρόνου η επιβίωση εξελίχθηκε σε σχεδόν ζωώδες ένστικτο του κάθε αντάρτη, που συχνά τον εξωθούσε σε ακατονόμαστες πράξεις βίας κατά των αμάχων, όπως παρατηρεί ο Δ. Βλαντάς.
Και η «επανάσταση»;
Νομίζω ότι η επιβίωση ήταν και η κυρίαρχη τάση και φροντίδα ολόκληρου του ελληνικού λαού, όλων των παρατάξεων, μετά την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά.
Η «επανάσταση» υπήρχε μόνο στο μυαλό της ηγεσίας του ΚΚΕ και των στελεχών του. Και όχι ακριβώς η επανάσταση αλλά το μοντέλο της «επανάστασης» όπως την οραματιζόταν ο Κάρολος Μαρξ, γνήσιος εκφραστής του επαναστατικού ρομαντισμού του 18ου και 19ου αιώνα και κυρίως όπως την πραγμάτωσε ο Λένιν το 1917, ως αίτημα μιας ταξικής πρωτοπορίας. Ενας κλειστός και απομονωμένος μικρόκοσμος που διαμορφώθηκε στις φυλακές και τις εξορίες την περίοδο του Μεταξά, χωρίς επαφή με την πραγματικότητα, έξω από τη ζωή, με εμμονές, δόγματα και φαντασιώσεις αυτή ήταν η επαναστατική πρωτοπορία τόσο κατά την περίοδο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ όσο και στον εμφύλιο πόλεμο. Με την… άνωθεν εντολή να διευθύνει πολιτικά και στρατιωτικά τον εμφύλιο πόλεμο.
Οι σκοποί
Στην αρχή, η «επαναστατική» φιλολογία του ΚΚΕ αναφερόταν σε ευρύτερες δημοκρατικές διεκδικήσεις, αυτές που χαρακτηρίζουν το στάδιο της «αστικοδημοκρατικής επανάστασης» το οποίο κατά τον Λένιν… οφείλει να εξελιχθεί σε «προλεταριακή επανάσταση». Με την πάροδο του χρόνου οι διεκδικήσεις αυτές υποχωρούν και κυριαρχεί ο σκοπός της βιαίας ανατροπής του κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος και η εγκαθίδρυση καθεστώτος «λαϊκής δημοκρατίας», απαράλλαχτα όμοιας με τα καθεστώτα των βορείων γειτόνων μας. Επειδή τώρα γνωρίζουμε τι ακριβώς υπήρξαν αυτά τα καθεστώτα και αυτή η γνώση δεν κλονίζεται και δεν αντισταθμίζεται με τη σημερινή πολιτική και κοινωνική κατάσταση αυτών των χωρών (το αίτημα της δημοκρατίας είναι ταυτόσημο και στις δύο περιπτώσεις), ο Κ. Μητσοτάκης είχε πολύ δίκαιο να χαρακτηρίσει τραγική την εξέλιξη αν το ΚΚΕ κέρδιζε τον εμφύλιο πόλεμο.
Το ΚΚΕ όμως; Η ευρύτερη Αριστερά; Τι μέλλον μπορούν να έχουν όταν υπερασπίζονται ως «επαναστατική» κοινωνική αλλαγή (ή αποσιωπούν και στρογγυλεύουν την αντίρρησή τους) καθεστώτα αποδεδειγμένα ολιγαρχικά, εσωστρεφή αντιδημοκρατικά και καταπιεστικά; Ολα αυτά τα επίθετα ισχύουν και χαρακτηρίζουν την «επαναστατική πρωτοπορία του ΚΚΕ από την πρώτη ώς την τελευταία ημέρα του εμφυλίου πολέμου. Ο «Δημοκρατικός Στρατός» δεν ήταν ποτέ «επαναστατικός». Ηταν ένας στρατός (ούτε καν στρατός) δυστυχισμένων ανθρώπων που διάφορα περιστατικά της ζωής των τους ενέπλεξαν σε μια απίστευτη περιπέτεια· η μόνη σκέψη και η μόνη φροντίδα ήταν πώς θα βγουν ζωντανοί από αυτή την περιπέτεια. Αυτός ο στρατός με αυτή την ηγεσία και αυτούς τους σκοπούς ήταν αδύνατο να κατακτήσουν τη νίκη. Ακόμη και χωρίς το Σχέδιο Μάρσαλ.
Αν πράγματι ο Δ. Βλαντάς έγραψε το Ημερολόγιο σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα και όχι μετά την ήττα είναι αξιοσημείωτο ότι πουθενά, από την πρώτη ώς την τελευταία σελίδα δεν διαγράφεται η παραμικρή αισιοδοξία. Και ήταν ο ένας από τους τρεις πολιτικούς και ταυτόχρονα στρατιωτικός ηγέτης του Εμφυλίου.