Αναρωτιέμαι καμιά φορά με τι κριτήρια αποφασίζουν οι «Αθάνατοι» της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής σε ποια πόλη του κόσμου θα τελεσθούν οι μεθεπόμενοι, κάθε φορά, Ολυμπιακοί Αγώνες. Εχω, βέβαια, ακούσει και εγώ όπως όλος ο κόσμος, τα περί υψηλών δωροδοκιών που καταβάλλονται από ενδιαφερόμενους οικονομικούς κύκλους σε κάποιους αρμόδιους της Επιτροπής, προκειμένου να επιλεγεί η πόλη που τους συμφέρει. Ας παραδεχθούμε, υποθετικά, ότι οι διαδόσεις αυτές αφορούν εξαιρέσεις ή ότι τέτοια περιστατικά δεν συμβαίνουν πια, ύστερα από μέτρα που πάρθηκαν για την καταπολέμησή τους. Και άλλωστε, αυτό το θέμα της επιλογής του τόπου δεν πρέπει να ενδιαφέρει άμεσα όλους όσοι πιστεύουμε ότι οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν καταντήσει μια κακόγουστη παρωδία των αρχαίων, μια παρωδία όπου βασιλεύουν η εμπορική εκμετάλλευση και η ντοπαρισμένη κακομεταχείριση των σωμάτων και του πνεύματος. Στο κάτω-κάτω της γραφής αν αυτά θέλει το κοινό…
Ενα, πάντως, κριτήριο είναι προφανές ότι δεν ισχύει, όπως φαίνεται από κάποιες προηγούμενες επιλογές και όπως επιβεβαιώνεται από την προσεχή τέλεση των Αγώνων στο Πεκίνο: η επιλογή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επιβράβευση των επιδόσεων του κράτους που επιλέγεται στο θέμα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – η Κίνα δεν μπορεί να διεκδικήσει τέτοιο βραβείο, όπως άλλωστε δεν μπορούσαν παλαιότερα ούτε το Βερολίνο του Χίτλερ το 1936, ούτε η Μόσχα του Στάλιν, μεταπολεμικά… Η Κίνα δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τον ναζισμό ή τον σταλινισμό στο θέμα της περιφρόνησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και μόνο το μονοκομματικό κράτος, το κυνήγι όσων τολμούν να εκφρασθούν αντίθετα με το κόμμα ή οι απαίσιες πανηγυρικές εκτελέσεις «προδοτών» και υπόπτων τής εξασφαλίζουν μια περίοπτη θέση μεταξύ των κρατών που προκλητικά και απροσχημάτιστα στηρίζονται στην καταπίεση του λαού τους. Το τελευταίο κερασάκι που τώρα έγινε γνωστό είναι η χωρίς μάταιες (αστικές;) διαδικασίες αφαίρεση της στέγης ενός εκατομμυρίου και πλέον ανθρώπων για την απρόσκοπτη ολοκλήρωση κάποιων ολυμπιακών εγκαταστάσεων. Και όλα αυτά δεν εξωραΐζονται ούτε με τις κορδέλες των διακοσμήσεων ούτε με τα ακροβατικά κατορθώματα ούτε με τις (αναμφισβήτητες) γαστρονομικές επιδόσεις.
Καπιταλισμός και παρεμβάσεις
Εχει διατυπωθεί η αισιόδοξη άποψη ότι ο αναπτυσσόμενος στην Κίνα οικονομικός φιλελευθερισμός θα φέρει και τις πολιτικές ελευθερίες, με μια σκέψη ντετερμινισμού, ανάλογου με τον ιστορικό υλισμό, ελαφρώς από την ανάποδη. Ο καπιταλισμός θα πλουτίσει μια αστική τάξη που σύντομα θα διεκδικήσει τις ελευθερίες της και τα ατομικά της δικαιώματα ως ένα είδος πρόσθετης πολυτέλειας. Δεν ξέρω αν αυτό μπορεί κάποτε να συμβεί και με πόση νομοτέλεια μπορεί αυτό να προβλεφθεί. Πάντως, για την ώρα εκείνο που φαίνεται να πραγματοποιείται είναι ένας συνδυασμός των κακών όψεων των δύο συστημάτων: ο καπιταλισμός εξασφαλίζει (μαζί με την οικονομική «ανάπτυξη») την ανισότητα και η δικτατορία (κάποιου προλεταριάτου;) την περιφρόνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Υποκριτική είναι η αντίρρηση ότι οι ελευθερίες ενός λαού δεν παρέχονται με εξωτερικές παρεμβάσεις ή έστω, με εξωτερικές πιέσεις, γιατί είναι ζήτημα εσωτερικό και ο λαός πρέπει, αν το θέλει, μόνος του να διεκδικήσει και να επιβάλει τον σεβασμό των ελευθεριών του και των δικαιωμάτων του. Κάτι τέτοιο είχε ακουστεί και κατά τη δική μας δικτατορία συχνά και από τους ίδιους τους ξένους που την είχαν βοηθήσει και την υποστήριζαν. Πόσο αίμα πρέπει να χύσει ένας φιμωμένος λαός για να απαλλαγεί από τα θωρακισμένα και τη μυστική αστυνομία; Ειδικά ο κινεζικός λαός δοκίμασε τη μέθοδο της αυτοδύναμης εξέγερσης με τις μεγαλειώδεις εκδηλώσεις στην κεντρική πλατεία του Πεκίνου, την Τιενανμέν, αλλά δεν κατάφερε να φανεί δυνατότερος από τα τανκς. Περίεργο;
Μάταιη είναι η ελπίδα ότι κάποια πίεση προς την κατεύθυνση μιας φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος θα μπορούσαν να ασκήσουν οι διάφορες ξένες κρατικές αντιπροσωπείες που επίσημα επισκέπτονται κατά καιρούς την Κίνα. Οταν οι επισκέψεις αυτές δεν έχουν ανούσιο τουριστικό χαρακτήρα, αποβλέπουν στην κατάρτιση εμπορικών συμφωνιών για τα συμφέροντα των οικονομικών παραγόντων (που συνήθως συνοδεύουν τις κρατικές αντιπροσωπείες). Δεν πρόκειται ούτε να θίξουν τον πανίσχυρο οικοδεσπότη και ούτε να θέσουν σε κίνδυνο τα σοβαρά συμφέροντα για μικροπράγματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η ευκαιρία της προβολής
Ενας κύριος λόγος που η Κίνα θέλησε και πέτυχε τη διοργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων είναι η διεθνής επιβεβαίωση της αξιοπρέπειας και της αξιοπιστίας μιας χώρας που κινείται στην παγκόσμια κοινότητα με αναγνωριζόμενες διοργανώσεις. Και ένα από τα μέσα της διεθνούς προβολής είναι η τεράστια δημοσιότητα που εξασφαλίζουν οι αγώνες. Μέσα σ’ αυτόν τον χώρο θα μπορούσαν να δώσουν ώθηση σημαντική προς την κατεύθυνση της φιλελευθεροποίησης κάποια μηνύματα για την περιφρούρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που θα ακούγονταν – και θα μεταδίδονταν στη χώρα και στον κόσμο! Μπορεί να προέρχονται από ξένους αθλητές ή επίσημες ξένες αντιπροσωπείες ή ακόμη και από το ξένο κοινό – από τους ντόπιους μια τέτοια αποκοτιά θα επέσυρε τον πέλεκυ των κυρώσεων για τον αποκεφαλισμό του προδότη…
Μια τέτοια εκδήλωση θα ήταν πιο αποτελεσματική από τη σκέψη που ακούστηκε για μποϊκοτάρισμα των Αγώνων απ’ όσους φιλάθλους (ή και όσα κράτη) τρέφουν ευαισθησίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Γιατί θα είχε ασφαλώς μεγαλύτερη απήχηση από κάποιες απουσίες που θα πνίγονταν μέσα στη γιορτινή οχλαγωγία. Και η παροιμία λέει ότι οι απόντες έχουν πάντα άδικο.
Θα ήταν άδικο να υποδειχθούν από τα πριν οι συγκεκριμένες μορφές που θα μπορούσαν να πάρουν οι εκδηλώσεις γιατί μια τέτοια εξαγγελία θα βοηθούσε στην παρεμπόδισή τους. Οι διάφορες ακτιβιστικές οργανώσεις έχουν δείξει ότι και πείρα έχουν σε τέτοια θέματα και φαντασία. Και βέβαια θα υπάρξουν κάποιες αντιδράσεις από την κινεζική πλευρά, αλλά οι αντιδράσεις αυτές θα είναι δέσμιες του σκοπού της προβολής για τον οποίο γίνεται όλη αυτή η φασαρία της διοργάνωσης: είτε άτονες είναι είτε έντονες, δεν θα ματαιώσουν την παγκόσμια προβολή των μηνυμάτων – προπάντων αν είναι έντονη θα αποτελέσουν το χειρότερο μπούμερανγκ για όσους θα αντιδράσουν έτσι.
Η ιδέα κάποιων τέτοιων εκδηλώσεων δεν αντικρούεται με την επίκληση της αβρότητας που οφείλεται στον οικοδεσπότη που φιλοξενεί τους ξένους φιλάθλους. Η «φιλοξενία» αυτή δεν είναι παρά μια κίνηση στη σκακιέρα του παγκόσμιου παιχνιδιού εξουσίας και οικονομικών συμφερόντων. Αλλωστε, υπάρχει και κάποια ιεραρχία στα καθήκοντα: σπουδαιότερη είναι η αβρότητα ή η βοήθεια στην απελευθέρωση ενός λαού;
Και ας μη λεχθεί ότι μια εκδήλωση ανάμειξης στην εσωτερική πολιτική ενός κράτους θα ήταν αντίθετη προς τα ολυμπιακά ιδανικά ή, επιτέλους, σε ό,τι έχει απομείνει από τα ιδανικά αυτά. Γιατί η κατατυράννηση ενός λαού ούτε πολιτικό θέμα είναι ούτε θεωρείται πια αδιάφορο για την παγκόσμια συνείδηση ως «εσωτερικό». Αντίθετα, μια τέτοια εκδήλωση θα ήταν μια μοναδική ευκαιρία ηθικής αναβάθμισης των Ολυμπιακών Αγώνων με τη διακήρυξη ότι στα ενδιαφέροντά τους μπαίνει και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όχι μόνο πόσο τρέχει ή πόσο πηδάει ο καθένας.