Τα πανεπιστήμια αποτελούν τον κύριο φορέα διεξαγωγής έρευνας, λαμβάνοντας το 46,8% της συνολικής χρηματοδότησης και απασχολώντας το 62% του επιστημονικού προσωπικού. Σε πρόσφατη μελέτη, στην παγκόσμια κατάταξη όσον αφορά την έρευνα, μεταξύ των 575 πανεπιστημίων, το Πανεπιστήμιο Κρήτης μαζί με το Πολυτεχνείο Κρήτης ευρίσκεται στην 327η θέση, ενώ το επόμενο ελληνικό πανεπιστήμιο ευρίσκεται στην 387η θέση και ένα τρίτο στην 400η.
Η Ελλάδα διαθέτει τα τελευταία χρόνια ένα μικρό ποσοστό του ΑΕΠ για την έρευνα. Θετική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι από τον ΕΣΠΑ 2007-2013 θα διατεθεί ποσόν 420 εκατομμυρίων ευρώ μέσω του υπουργείου Παιδείας. Η πρόκληση που θα αντιμετωπίσουν τα πανεπιστήμια είναι η δυνατότητα «ουσιαστικής» επένδυσης του σημαντικού αυτού ποσού, προκειμένου τα αποτελέσματα της έρευνας να αποδώσουν καρπούς, δηλαδή να παραχθούν προϊόντα προστιθέμενης αξίας, καινοτόμα προϊόντα, μέθοδοι εξοικονόμησης ενέργειας και δραστικής μείωσης της εξάρτησης από ρυπογόνους ορυκτούς πόρους και, συγχρόνως, αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ο στόχος θα πρέπει να είναι διπλός: σεβασμός του περιβάλλοντος και, συγχρόνως, ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων και αύξηση της απασχόλησης.
Θετικά σημάδια διαφαίνονται στον ορίζοντα από την πρόταση του υπουργείου Ανάπτυξης για τις προτεινόμενες θεματικές προτεραιότητες ενίσχυσης της έρευνας στα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τις προτάσεις της Γενικής Γραμματείας Ερευνας & Τεχνολογίας τα γνωστικά αντικείμενα, τα οποία προτείνεται να ενισχυθούν, είναι μεταξύ των άλλων οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, τα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας και τεχνολογίες παραγωγής σε παραδοσιακούς κλάδους, τα προηγμένα υλικά, η μικροηλεκτρονική, η ενέργεια και το περιβάλλον.
Ο ρόλος της πολιτείας, όμως, δεν τελειώνει εδώ. Προϋπόθεση, για να πετύχουμε ως χώρα στο μεγάλο αυτό εγχείρημα, είναι η διασφάλιση των προϋποθέσεων για τη σωστή αξιοποίηση των ερευνητικών δυνατοτήτων των πανεπιστημίων, θέτοντας ως αξιώματα τα κριτήρια της αριστείας, της ποιότητας και της αξιοκρατίας, ενισχύοντας το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων, πατάσσοντας τη γραφειοκρατία της κρατικής μηχανής και ενισχύοντας τους θεσμούς. Μερικούς μήνες μετά τη ψήφιση του νόμου 3549/2007 για την οργάνωση των πανεπιστημίων, μπορούμε νηφάλια να πούμε ότι οι μεταρρυθμίσεις χαρακτηρίζονται από ατολμία. Ακόμη και η εφαρμογή, ορισμένων εκ των θετικών στοιχείων του νόμου, αναβάλλεται για το 2009.
Επιπλέον, η πολιτεία θα πρέπει να συνειδητοποιήσει τη θεμελιακή συνεισφορά των πανεπιστημίων στη σύνδεση της εκπαίδευσης με την έρευνα και στη δημιουργία των νέων ερευνητών, μέσω των μεταπτυχιακών προγραμμάτων, οι οποίοι θα στελεχώσουν αύριο τις παραγωγικές και αναπτυξιακές δυνάμεις της χώρας. Ενας κύριος μοχλός για την ανάπτυξη της έρευνας στα πανεπιστήμια είναι η δυνατότητα που θα πρέπει να δοθεί σε αυτά να αναπτύσσουν κέντρα αριστείας και ερευνητικά κέντρα.
Χρειάζεται, όμως, και τα ίδια τα πανεπιστήμια να επινοήσουν τρόπους ενίσχυσης της αριστείας, της έρευνας και της παραγωγής καινοτομίας. «Συν Αθηνά και χείρα κίνει» λέει ο λαός μας. Και είναι σωστό. Το Πολυτεχνείο Κρήτης τολμάει και επιτυγχάνει. Παροτρύνει και ενισχύει την αριστεία και την καλή ακαδημαϊκή επίδοση και ενισχύει τη βασική αλλά και την τεχνολογική έρευνα. Σημειωτέον, ότι ο προϋπολογισμός έρευνας αποτελεί το 46% του συνολικού προϋπολογισμού του Ιδρύματος.
Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2005-2006 το Πολυτεχνείο Κρήτης απένειμε υποτροφίες των 1.000 ευρώ στους 180 πρωτεύσαντες προπτυχιακούς φοιτητές του, ενώ για το ακαδημαϊκό έτος 2006-2007 θα απονεμηθούν 190 υποτροφίες ακαδημαϊκής επίδοσης και 23 υποτροφίες αριστείας σε ένα σύνολο 2.660 φοιτητών. Οσον αφορά την ενίσχυση των 725 μεταπτυχιακών φοιτητών μας, πολλοί εξ αυτών εργάζονται στα άνω των 300 χρηματοδοτούμενων ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων, ενώ συμμετέχουν σε ερευνητικές προτάσεις που χρηματοδοτούνται από την Επιτροπή Ερευνών. Αρχής γενομένης από το τρέχον ακαδημαϊκό έτος, η Επιτροπή Ερευνών προκήρυξε υποτροφίες έως 4.000 ευρώ η καθεμία για υποψηφίους διδάκτορες, με τις οποίες μπορούν να μεταβούν σε ερευνητικά κέντρα ή πανεπιστήμια του εξωτερικού για συνέχιση της έρευνάς τους, μετά από πλήρως αιτιολογημένη πρόταση.
Αυτά και άλλα πολλά μπορούν να επινοήσουν οι ηγεσίες των πανεπιστημίων, προκειμένου αυτά να λειτουργήσουν με όραμα για την επίτευξη του μεγάλου άλματος. Το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει μέλλον, αρκεί να μείνει εκτός του πλαισίου των κομματικών αντιπαραθέσεων. Επιπλέον, θα πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ρόλος της καθοδήγησης των πανεπιστημίων, εκ των πραγμάτων, ανήκει στους άριστους και στους επιστημονικά διεθνώς καταξιωμένους.
* Ο καθηγητής Ιωακείμ Γρυσπολάκης είναι Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης
