Οι εποχές που διαπράττονται τα μεγαλύτερα λάθη στην εξωτερική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων είναι συχνά και οι πιο πλούσιες σε φωνές αυτοκριτικής. Στο ετήσιο συνέδριο (Athens Seminars) που οργανώνει ο Μίνως Ζομπανάκης ακούστηκαν ενδιαφέρουσες επικρίσεις από Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς για την πολιτική των ΗΠΑ.
Με εξαίρεση, ωστόσο, τον σοφό δημοσιογράφο William Pfaff, (βλ. το «Μanifest Destiny: A New Direction», The New York Review of Books, Feb. 15, 2007), οι Αμερικανοί δυσκολεύονται ακόμα να συνειδητοποιήσουν ότι στη χώρα τους βρίσκεται σε πλήρη κυριαρχία ο θρησκευτικός λαϊκός φονταμενταλισμός. Πρόκειται για την κατίσχυση του λαϊκισμού που ενδημεί στην αμερικανική κοινωνία έναντι του διαφωτισμού από τον οποίο διαπνέεται το αμερικανικό Σύνταγμα. Οι ψηφοφόροι του προέδρου Bush, που πιστεύουν ότι αρκεί η θεία φώτιση για να αναπληρωθούν τα κενά που άφησε η φύση στη διάνοια του συγκεκριμένου ηγέτη, υιοθετούν με την ίδια ευχέρεια την πεποίθηση ότι οι εχθροί της ελευθερίας απεργάζονται το τέλος της χώρας τους και ότι όλοι τους είναι μουσουλμάνοι φονταμενταλιστές. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται είναι ότι η ιστορία του κόσμου των τελευταίων ετών είναι προϊόν της αναμέτρησης δύο λαϊκισμών.
Αφιερωμένη στη σύγκρουση αυτή η κυβέρνηση Bush εγκατέλειψε τη μέριμνα για την άλλη πυρηνική δύναμη, όπως επίσης και την εξαγωγική υπερδύναμη, για να ασχοληθεί αποκλειστικά με μια χαμένη υπόθεση που θα έπρεπε να αφεθεί στην τύχη της. Τη σωτηρία της Μέσης Ανατολής από τον φονταμενταλισμό θα μπορούσε αντί των ΗΠΑ να αναλάβει η διαφωτισμένη Ε.Ε. Οι ΗΠΑ αδυνατούν, για εσωτερικούς λόγους, να επιλύσουν το Παλαιστινιακό που παραμένει ο καταλύτης για την εξομάλυνση του Μεσανατολικού. Μια χώρα όπως οι ΗΠΑ, στην οποία κυριαρχούν οι φονταμενταλιστές ψηφοφόροι του κεντρικού και νότιου τμήματος της επικράτειας, δεν θα επιτρέψει ποτέ να πραγματοποιηθεί η μόνη ορατή λύση του προβλήματος που είναι η παραχώρηση ολόκληρης της Δυτικής Οχθης σε ένα κυρίαρχο παλαιστιανιακό κράτος. Οι Αμερικανοί Ευαγγελιστές, που ενισχύουν οικονομικά τους Ισραηλινούς εποίκους ώστε να επανέλθει η Ιουδαία και η Σαμάρεια στη βιβλική της κατάσταση για να γίνει δυνατή η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, αποτελούν τροχοπέδη για κάθε λογική προσπάθεια ειρήνευσης. Παράλληλα, η επικρεμάμενη κατηγορία αντισημιτισμού, που απειλεί εκλογικά όποιον Αμερικανό πολιτικό τολμήσει να προτείνει τα αυτονόητα, εκτός του ότι φιμώνει κάθε φωνή που αντιπολιτεύεται τη λανθασμένη πολιτική της Washington, καταδικάζει το Ισραήλ στη μοναχική του πορεία προς το συγκρουσιακό αδιέξοδο.
Ο μελλοντικός πρόεδρος των ΗΠΑ θα αντιληφθεί ότι η χώρα του αδυνατεί να λύσει το πρόβλημα της Μέσης Ανατολής και γι’ αυτό θα πρέπει να ασχοληθεί πρωτίστως με τη Ρωσία και την Κίνα. (Η Ινδία αποτελεί τη μόνη επιτυχημένη μέριμνα της κυβέρνησης Bush). Στη Μέση Ανατολή οι ΗΠΑ οφείλουν να αλλάξουν ριζικά στάση έναντι του Ιράν, που κατάφεραν με τα ποικίλα λάθη τους να το καταστήσουν δεύτερο πυλώνα του Μεσανατολικού προβλήματος. Χώρα με απειλητικούς γείτονες, το Ιράν κατάφερε χάρη στην αμερικανική παρέμβαση να απαλλαγεί τουλάχιστον από την ιρακινή απειλή και να αποκτήσει επιρροή στους Ιρακινούς σιίτες. Χάρη στους Αμερικανούς, επίσης, οι Ιρανοί μπορούν να βασίζονται σε υπερκέρδη από την εμπορία του πετρελαίου ώστε να μη λογαριάζουν το κόστος της αποτροπής που θέλουν να εξασφαλίσουν με την κατασκευή πυρηνικού όπλου.
Αν ο σημερινός πρόεδρος του Ιράν είναι έργο της αμερικανικής αδιαλλαξίας, η ύφεση στη σχέση των δύο χωρών είναι βέβαιο ότι θα διευκολύνει την αντικατάστασή του στις επόμενες ιρανικές εκλογές με κάποιον λιγότερο φανατικό και περισσότερο επιδεκτικό στη συνεννόηση με τη Δύση. Το Ιράν βρίσκεται ήδη σε πλήρη σύγκρουση με τους σούνι ισλαμιστές που αποτελούν μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον του από ό,τι ο δυτικός κόσμος. Η Washington Post αναφέρει ότι η αμερικανική κυβέρνηση θα εγκρίνει στρατιωτική βοήθεια 30,4 δισ. δολαρίων προς το Ισραήλ για τα επόμενα δέκα χρόνια. Πρόκειται για αύξηση 43% από την προηγούμενη δεκαετία. Παράλληλα, θα ζητηθεί από το Κογκρέσο να εγκρίνει πωλήσεις όπλων αξίας 20 δισ. δολαρίων προς τους Σαουδάραβες και πέντε ακόμα σουνιτικές χώρες του Κόλπου. Ετσι το Ισραήλ ενθαρρύνεται στις πολεμικές του επιχειρήσεις και οι σούνι ενισχύονται έναντι των σιιτών.
Ο Samuel Huntington παρεξηγούσε τον φονταμενταλισμό για πολιτισμό όταν έγραφε το γνωστό του άρθρο, που έγινε βιβλίο. Στην πραγματικότητα, οι φονταμενταλιστικές εκδοχές που σήμερα συγκρούονται αποτελούν ανεπιθύμητα απόβλητα των πολιτισμών μάλλον, παρά θυρεού τους.
Το μεγάλο σημερινό πρόβλημα των ΗΠΑ στην εξωτερική τους πολιτική είναι εσωτερικό. Η ζημιά που προκάλεσαν οι δύο θητείες Bush στην αμερικανική κοινωνία, με την άνιση κατανομή των εισοδημάτων και την ενίσχυση του ενδημικού θρησκευτικού λαϊκισμού, θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να επανορθωθεί. Στο μεταξύ, θα ήταν σκόπιμο η Ε.Ε. να αντισταθεί όσο μπορεί στη διεθνή αποσταθεροποίηση που προκαλεί κάθε έμπνευση του κ. Bush και των συνεργατών του.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ) και αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
