Η εκδήλωση δασικών πυρκαγιών έχει δυστυχώς πάντοτε σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές, οικολογικές, αισθητικές, πολιτιστικές κ.λπ. επιπτώσεις όχι μόνο στις περιοχές που καίγονται αλλά και στις γεωργικές και οικιστικές περιοχές που συνορεύουν.
Η εξομάλυνση όμως των επιπτώσεων που αναφέρθηκαν απαιτεί στις περισσότερες περιπτώσεις τη λήψη μέτρων και την κατασκευή έργων με υψηλή προφανώς δαπάνη.
Επομένως, αν η έκταση των καμένων περιοχών είναι μεγάλη, όπως συμβαίνει το φετινό καλοκαίρι, τότε πριν από τη λήψη μέτρων, επιβάλλεται μία ιεράρχηση αυτών των περιοχών από τους θεσμοθετημένους τοπικούς φορείς, ανάλογα με τον κίνδυνο απώλειας ανθρώπινων ζωών και απώλειας περιουσιών από πλημμύρες.
Στις πρώτες σειρές μιας τέτοιας αξιολόγησης πρέπει να βρίσκονται επίσης και οι καμένες περιοχές που κινδυνεύουν μόνο από διάβρωση του εδάφους, αφού σε μια τέτοια περίπτωση το οικοσύστημα δύσκολα μπορεί να αποκατασταθεί με φυσικές διεργασίες. Ο κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους είναι μεγάλος όταν αυτό έχει μικρή ικανότητα να απορροφά το νερό της βροχής, είναι αβαθές και επικλινές και έχει καεί κάθε είδος οργανικής του ουσίας από τη μεγάλη ένταση (θερμότητα) της πυρκαγιάς. Αυτό σημαίνει πως σε μια καμένη λεκάνη απορροής μπορούν να ληφθούν μέτρα και να κατασκευασθούν έργα είτε στο σύνολο αυτής είτε σε ορισμένες μόνο θέσεις, ανάλογα με τους κινδύνους που υπάρχουν όταν αρχίσουν οι βροχές. Υπάρχουν προφανώς και καμένες λεκάνες απορροής οι οποίες μπορούν να αποκατασταθούν με φυσικές διεργασίες όταν δεν υπάρχουν άμεσοι κίνδυνοι διάβρωσης του εδάφους και πλημμυρών και όταν οι κλιματικές και λοιπές φυσικές συνθήκες είναι ευνοϊκές.
Σύμφωνα με τα προηγούμενα, τα απαιτούμενα έργα σε μια υποβαθμισμένη και επιρρεπή σε κινδύνους καμένη λεκάνη απορροής μπορούν να διακριθούν σε τέσσερις γενικές κατηγορίες:
1. Εργα πρώτης γραμμής αμύνης κατά της διάβρωσης του εδάφους και της υποβάθμισης των θέσεων για αποκατάσταση της βλάστησης και κατά της δημιουργίας πλημμυρών: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλα τα γνωστά έργα που προτείνονται για τις πλαγιές των καμένων λεκανών απορροής.
2. Εργα δεύτερης γραμμής αμύνης για τους ίδιους με τους παραπάνω σκοπούς: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα φράγματα από κορμούς καμένων δένδρων, λίθους, σάκους σκύρων κ.λπ. που προτείνονται για τις κοίτες των ορεινών υδατορευμάτων.
3. Εργα τρίτης γραμμής αμύνης: Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα έργα συντήρησης (διάνοιξης) του δικτύου αποστράγγισης των δασικών δρόμων της καμένης περιοχής ώστε το νερό από αυτό να καταλήγει στην κοίτη του πλησιέστερου υδατορεύματος. Στην αντίθετη περίπτωση, μεγάλη ποσότητα νερού από το φραγμένο δίκτυο θα καταλήξει στις πλαγιές της λεκάνης και η διάβρωση του εδάφους θα είναι δραματική. Στην ίδια γραμμή αμύνης υπάγονται και τα έργα συντήρησης των αγωγών και γεφυρών των δασικών δρόμων.
4. Εργα τέταρτης γραμμής αμύνης: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα καθαρώς τεχνικά έργα που κατασκευάζονται στην κοίτη του υδατορεύματος που διασχίζει την αντίστοιχη πεδινή γεωργική, βιομηχανική ή οικιστική περιοχή της ορεινής λεκάνης απορροής (π.χ. μεγάλα φράγματα από σκυρόδεμα, διάνοιξη της κλεισμένης κοίτης του υδατορεύματος από ανθρώπινες επεμβάσεις κ.λπ.).
Οι παραπάνω κατηγορίες έργων εξομαλύνουν προφανώς τον κίνδυνο διάβρωσης του εδάφους στην καμένη περιοχή και τον κίνδυνο εκδήλωσης πλημμυρών στην αντίστοιχη πεδινή περιοχή. Ομως οι δασικές πυρκαγιές δεν γνωρίζουν δυστυχώς σύνορα με τις γεωργικές ή οικιστικές περιοχές και έτσι στο διάβα τους καταστρέφουν και αυτές. Στις περιπτώσεις αυτές τον πρώτο λόγο έχουν βέβαια οι αρμόδιοι φορείς της πολιτείας για την αποζημίωση των πληγέντων. Στη συνέχεια όμως και οι ίδιοι οι πληγέντες πρέπει να προστατέψουν τις καμένες καλλιέργειες και τους οπωρώνες τους από τη διάβρωση του εδάφους και πιθανές πλημμύρες με τη λήψη απλών και λειτουργικών μέτρων και έργων που θα προταθούν από τις κατά τόπους αρμόδιες υπηρεσίες. Τέτοια μέτρα είναι η διάνοιξη βαθμίδων στις καλλιέργειες κάθετων προς τη μέγιστη κλίση, η συντήρηση των αυλάκων γύρω από αυτές και τους οικισμούς τους, η κατασκευή λίθινων μικροβαθμίδων κ.λπ. Τα μέτρα αυτά, αν και απλά, συμβάλλουν στην εξομάλυνση σοβαρών επιπτώσεων από τις πυρκαγιές στις γεωργικές καλλιέργειες.
Οι δασικές πυρκαγιές όμως, όπως τονίστηκε και στην αρχή, έχουν πολλές, πολύπλοκες, αλληλοεπηρεαζόμενες και μακροχρόνιες επιπτώσεις. Επομένως μπορούν να καταταγούν στις πιο επικίνδυνες φυσικές καταστροφές και μόνο η ορθολογική οργάνωση της πρόληψης αυτών μπορεί να είναι η πιο αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.
* Ο δρ Γεώργιος Μπαλούτσος είναι Ερευνητής (Δασολόγος – Υδρολόγος) του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Αθηνών.
