Λένε πως το πρώτο θύμα ενός πολέμου είναι η αλήθεια. Κατ’ αναλογία μπορούμε να πούμε ότι το πρώτο θύμα μιας μεγάλης καταστροφής είναι η λογική. Φυσικό είναι. Οταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο σοκ δεν έχουν το χρόνο και τη διάθεση να επεξεργαστούν αναλυτικά το γεγονός. Το απλοποιούν, του δίνουν σχεδόν μεταφυσικές διαστάσεις. Μπορεί να το ονομάσουν «οργή Θεού», ή «σχέδιο του UCK». Κάθε απλοϊκή εξήγηση είναι ευπρόσδεκτη γιατί μπορεί να μην μας απαλύνει τον πόνο, μας ανακουφίζει τουλάχιστον από τα ερωτήματα.
Το ζήτημα βέβαια δεν είναι πως οι απλοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται την καταστροφή, αλλά πώς την θεωρητικοποιούν οι ηγεσίες. Πολιτικές και πνευματικές. Ο ένας τρόπος είναι να ασπαστούν ή και να προωθήσουν στις συνωμoσιολογικές εξηγήσεις. Αυτό μπορεί να έχει πολιτικά και επικοινωνιακά οφέλη. Ο «άξονας του κακού» που εφηύρε ο Τζορτζ Μπους τον βοήθησε επικοινωνιακά και πολιτικά, οδήγησε όμως τις ΗΠΑ στην περιπέτεια του Ιράκ. Αλλά και στα καθ’ ημάς, η συνωμοσιολογία περί «μουσουλμανικών τόξων» στα βόρεια σύνορά μας, οδήγησε σε δαπανηρά (για το διπλωματικό μας κεφάλαιο) αδιέξοδα την εξωτερική μας πολιτική.
Το πρόβλημα με την συνωμοσιολογία δεν είναι ότι αποκρύπτει λάθη και παραλείψεις, οι οποίες φυσικά δεν θα διορθωθούν με αποτέλεσμα την επανάληψη της καταστροφής. Δεν είναι καν ότι μας οδηγεί να λύνουμε λάθος προβλήματα. Είναι ότι παραλύει τις δυνάμεις που μπορούν να βοηθήσουν στο ξεπέρασμα της κρίσης. Αν είναι αόρατοι οι εχθροί που βάζουν φωτιά στα δάση, τότε τίποτε δεν μπορεί να γίνει. Η κοινωνία θα οδηγείται από αδιέξοδο σε αδιέξοδο και από μοιρολόι σε μοιρολόι.
Το πρώτο καθήκον μετά από μια κρίση είναι να περιγράψουμε το πρόβλημα σωστά. Να αναλύσουμε πως φτάσαμε μέχρις εδώ, για να δούμε τι θα κάνουμε στο μέλλον. Να δούμε τι λειτούργησε και τι δεν λειτούργησε για να το διορθώσουμε.
Μετά την καταστροφή της 11ης Σεπτεμβρίου (και πέρα από ιδεοληψίες των νεοσυντηρητικών) είδαμε τους Αμερικανούς να αναλύουν την αντίδραση των κρατικών μηχανισμών βήμα προς βήμα. Ακούσαμε ακόμη και τις συνομιλίες των πυροσβεστών που ήταν στους Δίδυμους Πύργους. Ολα αυτά τα στοιχεία αναλύθηκαν, οι διαδικασίες αξιολογήθηκαν και κάποιες διορθώνονται.
Εμείς, φοβούμαι, ότι δεν έχουμε καν μηχανισμό αξιολόγησης της αντίδρασης της κρατικής μηχανής. Αλήθεια, καταγράφονται οι διαδικασίες; Θα τις μελετήσει κανείς;