Το 2004, έχοντας πάρει με ανακτορικό τρόπο το «δαχτυλίδι» της διαδοχής από τον «εκσυγχρονιστή» Κ. Σημίτη, ο Γ. Παπανδρέου απαίτησε να εκλεγεί πρόεδρος από τα μέλη και τους φίλους(!) του κόμματος. Το ΠΑΣΟΚ έσπευσε να το αποδεχθεί, παραβιάζοντας με προθυμία το καταστατικό του. Αντιμέτωπη με εκλογική πανωλεθρία και στρατηγική πολιτική ήττα, η παράταξη είχε παραδοθεί με ενθουσιασμό στον μύθο του «νικηφόρου πρίγκιπα». Οι ουκ ολίγοι που είχαν αντιρρήσεις, σαν καλοί «υπάλληλοι» τις κράτησαν για τον εαυτό τους.
Η αλήθεια είναι ότι ο Γ. Παπανδρέου είχε προτείνει σε ανύποπτο μάλλον χρόνο αυτό τον τρόπο εκλογής, με το επιχείρημα ότι το ΠΑΣΟΚ έπρεπε να μεταλλαγεί σε «ανοικτό συμμετοχικό κόμμα». Οπως συνήθως, όμως, πίσω απ’ αυτούς τους ωραίους επιθετικούς χαρακτηρισμούς κρύβεται μία μάλλον γκρίζα σκοπιμότητα.
Το ΠΑΣΟΚ έχει προ πολλού εκφυλισθεί σε γραφειοκρατικό – εκλογικό μηχανισμό, κατά κανόνα ανίκανο να συνθέσει τις εθνικές ανάγκες και τα κοινωνικά αιτήματα σε συνεκτικό πολιτικό πρόγραμμα. Το αποδόμησε πολιτικά ο Κ. Σημίτης και -παρά τις μεγαλοστομίες του- το αποτελείωσε ο Γ. Παπανδρέου.
Το 2004, η ψηφοφορία είχε τον χαρακτήρα μιας θριαμβικής τελετουργίας. Ο «πρίγκιπας» την επιζητούσε και επειδή του προσέδωσε αυξημένη πολιτική νομιμοποίηση, η οποία τον κατέστησε εσωκομματικά απρόσβλητο. Και πιθανότατα θα τον είχε κρατήσει στην ηγεσία, εάν η εκλογική ήττα δεν ήταν τόσο βαριά.
Από τη φύση της, η μαζική εκλογή οδηγεί στην αποθέωση του αρχηγισμού. Ουσιαστικά, ο πρόεδρος καθίσταται ελέω «λαού» μονάρχης στο κόμμα του. Τα κομματικά όργανα αποδυναμώνονται. Κανένα απ’ αυτά δεν μπορεί -έστω και στοιχειωδώς- να εξισορροπεί θεσμικά την αρχηγική εξουσία. Ούτε καν το συνέδριο! Στην πραγματικότητα, αφυδατώνεται ο διαμεσολαβητικός ρόλος, που ο θεσμός Κόμμα παίζει στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ισως γιατί κι αυτή έχει εκφυλισθεί σε «τηλεοπτική δημοκρατία». Μέσα σ’ αυτό το τοπίο, το 2004 η διαδοχή υπαγορεύθηκε από τις δημοσκοπήσεις και όχι από τον εσωκομματικό συσχετισμό δυνάμεων. Εχοντας πάψει να λειτουργεί ως ζωντανός πολιτικός οργανισμός, το ΠΑΣΟΚ ουσιαστικά παρακάμφθηκε και ακυρώθηκε. Εχασε την πολιτική του αυτονομία. Ηταν ένας θρίαμβος της κοινής γνώμης, αλλά όχι και της δημοκρατίας.
Διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη, τα ΜΜΕ διεμβολίζουν τη βούληση του κόμματος στο όνομα της κοινωνίας. Μ’ αυτήν την έννοια, κατασκευάζουν περισσότερο από το ίδιο το ΠΑΣΟΚ τον αυριανό αρχηγό του. Εμμέσως πλην σαφώς χειραγωγούν τη διαδοχή πριν αυτή τεθεί επί τάπητος. Αυτό υπήρχε και πριν, αλλά κυριαρχεί πλήρως με τη συμμετοχή στην ψηφοφορία των «φίλων». Το είδαμε το 2004 με τον Γ. Παπανδρέου. Το βλέπουμε τώρα και με τον Β. Βενιζέλο.
Υπάρχει, βεβαίως, και η άλλη όψη του νομίσματος. Είναι η επιθυμία των πολιτών για συμμετοχή σε πολιτικές διαδικασίες. Λύση στο πρόβλημα, όμως, δεν είναι «να ψηφίζει όποιος περνάει απέξω»! Θα μπορούσε να είναι ο επανακαθορισμός της έννοιας του κομματικού μέλους. Η σχέση μπορεί να γίνει πιο χαλαρή, αλλά θα χάσει το νόημά της εάν δεν εμπεριέχει το στοιχείο της πολιτικής «στράτευσης».