Στο Χάρβαρντ, το τμήμα της Κυτταρικής και Μοριακής Βιολογίας βρίσκεται στη «λεωφόρο Θεολογίας». Πρόκειται για μία μάλλον τυχαία υπενθύμιση ότι στην αυγή τού 20ού αιώνα η κύρια μάχη κατά της εξελικτικής βιολογίας δόθηκε από επιφανείς καθηγητές του διάσημου πανεπιστημίου.
Περίπου εκείνα τα χρόνια, στην άλλη άκρη του κόσμου, στην ασθμαίνουσα αυλή του Αβδούλ Χαμίτ, ο στόχος ήταν ο χημικός τύπος του νερού. Ο (προ)τελευταίος Οθωμανός δυνάστης φοβόταν πως θα μπορούσε εύκολα να διαβαστεί ως «Χαμίτ 2ος (είναι) μηδέν» (Η20).
Σε μια πρόσφατη βιογραφία του Θεόδωρου Πάγκαλου, ο στρατηγός
φέρεται να καταρρίπτει τον μύθο του «έπους των πρώτων βαλκανικών πολέμων», αφού ευθαρσώς δηλώνει στον Κωνσταντίνο ότι «η αλήθεια είναι πως ήμασταν αριθμητικά τετραπλάσιοι με πολύ καλύτερο πυροβολικό απ’ ό,τι οι Τούρκοι». Προφανώς οι Ελληνες μαθητές δεν πρόκειται να ενημερωθούν για την άποψη του στρατηγού (και την ιστορικότητα του «έπους»).
Η οριστική ματαίωση της έκδοσης του βιβλίου ιστορίας για την ΣΤ΄ δημοτικού δεν οφείλεται στην απαίτηση να καλυφθούν σε 137 σελίδες όλα όσα συνέβησαν μέσα σε έξι αιώνες. Αλλά, αντίθετα, στην απαίτηση να κυριαρχήσει επί της επιστημονικής έρευνας μια πολύ συγκεκριμένη ιδεολογική ανάγνωση του παρελθόντος, η οποία αποτελεί μια αντανάκλαση των παραδοχών της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Ολα όσα μπορούν να ανατρέψουν βεβαιότητες δεν έχουν άλλη θέση παρά μόνο κάτω από το χαλάκι.
Η ιστορία, όπως και κάθε επιστήμη, ζει και εξελίσσεται μόνο μέσα από την αυτοαναίρεση.
Ο διάλογος για το βιβλίο δεν έγινε μεταξύ ιστορικών διότι καλύφθηκε γρήγορα απο τις φωνές όσων έχουν χτίσει με το παρελθόν τη σημερινή τους ταυτότητα. Αυτό που πραγματικά εκφράστηκε (όπως σημείωνε πρόσφατα ο ιστορικός Χ. Εξερτζόγλου) είναι η ανάγκη για ένα ιστορικό καταφύγιο, μία σταθερά στον χρόνο που σηματοδοτείται από ένα «αντικειμενικά» ένδοξο παρελθόν το οποίο μπορεί να οικειοποιηθεί κανείς για να αντιμετωπίσει εύκολα και άκοπα ό,τι νομίζει να τον απειλεί στο παρόν του και πολύ περισσότερο στο μέλλον του.
Η αντίδραση στο συγκεκριμένο εγχειρίδιο οφείλεται λοιπόν στην επιλογή των συγγραφέων να μην προκρίνουν μια ηρωική εκδοχή του παρελθόντος, αλλά λειαίνοντας τις βίαιες διαστάσεις του, να προβάλλουν γεγονότα και στιγμές της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής των περασμένων αιώνων. Οι άνθρωποι δεν πολεμούσαν μόνο. Ερωτεύονταν, μάθαιναν, αντιδρούσαν ή προσαρμόζονταν σε καινοτομίες, εξελίσσονταν. Αυτό δεν είναι πολιτισμός; Η μεταφορά εμπειριών απο τη μία γενιά στην άλλη;
Κι αυτό (και με υπουργική απόφαση) χαρακτηρίζεται τελικά ως ασέβεια σε μια θολή «ιστορική αντικειμενικότητα» για να προκριθεί μια ιστορία απλοϊκή, αφού το «δίκαιο» είχε, έχει και θα έχει πάντα ένα χρώμα. Το «εθνικό». Που σήμερα (ακόμη) ορίζεται από τους οπαδούς της ακινησίας.
Οι οποίοι αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχουν επικίνδυνα βιβλία, αλλά επικίνδυνοι αναγνώστες.