Μεταρρύθμιση στην παιδεία, την υγεία, μεταρρύθμιση στο φορολογικό, το ασφαλιστικό. «Τσεκ απ» της μεταρρύθμισης στην παιδεία, την υγεία, της πορείας της μεταρρύθμισης στο ασφαλιστικό… Ποιος τις πίστεψε; Ελάχιστοι. Το πιο σημαντικό εμπόδιο για ένα μεταρρυθμιστή είναι η καχυποψία προς όλους και για όλα. Ακόμη και την πιο απλή καθημερινή συναλλαγή, π.χ., με τον ταβερνιάρη, τον μανάβη, τον διανομέα πετρελαίου… Σ’ αυτή τη χώρα είναι δύσκολο να εμπιστευθείς. Το κράτος στα μάτια του πολίτη είναι ευνοιοκρατικό, υποκριτικό, ανάλγητο, ληστρικό. Ο Ελληνας πολίτης στα μάτια του κράτους είναι ύποπτος φοροδιαφυγής, αυθαιρεσίας, παρατυπίας, δωροδοκίας.
Είναι αλήθεια. Το κράτος αυθαιρετεί, μεροληπτεί, εθελοτυφλεί. Ο πολίτης αποκτά αυτό που θέλει διά της παρατυπίας, οχυρωμένος πίσω από τη γενική αυθαιρεσία. Γιατί να ακολουθήσω τις πολεοδομικές διατάξεις, αφού δεν τις τηρεί κανείς; Γιατί να μη βγάλω άδεια για αναψυκτήριο, αφού όλοι έτσι κτίζουν σε ζώνη προστασίας; Γιατί να πληρώσω φόρους αφού κανείς δεν πληρώνει; Γιατί να υπηρετήσω στο στρατό αφού μπορώ να πάρω τρελόχαρτο; Γιατί να μη λαδώσω τον ελεγκτή, αφού η πρόθεσή του είναι να λαδωθεί;
Κανείς δεν μπορεί να πιστέψει ότι οι άλλοι θα συμπεριφερθούν νομίμως, ότι θα λειτουργήσουν για το κοινό καλό, ότι το κράτος θα προασπίσει το δημόσιο συμφέρον. Κάθε έλεγχος που προέρχεται από το κράτος δημιουργεί υποψίες ότι δεν είναι καθαρός. Κάθε ιδιωτική πρόταση, κίνηση, πρωτοβουλία προκαλεί σκέψεις για υπόγειες προθέσεις. Δεν μπορεί να υπάρξει συνεργασία, αφού δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Αποτέλεσμα: πιο πολύπλοκοι νόμοι, περισσότερες αρχές και όργανα ελέγχου, που σε κάθε κυβερνητική αλλαγή, ξεκινούν (ανανεωμένα) από την αρχή, τροφοδοτώντας τον γνωστό φαύλο κύκλο: κομματικοποίηση, διαφθορά, πόλωση – και αξιοπιστία σχεδόν μηδενική.
Ομως, δεν είναι μόνο έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, στο κράτος, στον συμπολίτη μας. Είναι έλλειψη εμπιστοσύνης και στο μέλλον (από παντού αναγγέλλονται συμφορές και καταστροφές). Ιδιοτέλεια, κενή ρητορική, θυσία του πνεύματος στον βωμό του λουστραρισμένου υλιστικού βίου, χωρίς οράματα και θέρμη, χωρίς γενναιοψυχία (η πρόοδος έπαψε να είναι ο μεγάλος πνευματικός μύθος, η μεγάλη κυρίαρχη ιδέα της Δύσης, και η συνείδηση έπαψε να είναι ο θεμέλιος λίθος της ανθρώπινης ύπαρξης). Η ανθρώπινη περιπέτεια, με τα πάθη, το αίμα, το μίσος, τις τρέλες, τις εκλάμψεις της συνεχίζεται, αλλά στο ανατριχιαστικό σαθρό φόντο της καχυποψίας, στον δραματικά βραχύ χρόνο του παρόντος. Παλιά ο Ελληνας συνομιλούσε με τις ιδέες του, τώρα συνομιλεί με τα άρτι αποκτηθέντα καταναλωτικά αγαθά του. Πίστευε, ανέμενε, ονειρευόταν ένα νέο κοινωνικό σύμπαν. Τώρα αυτό έχει στεγνώσει, έχει συρρικνωθεί λαμβάνοντας τις διαστάσεις της τσέπης του. Δεν πιστεύει στην αυτοδέσμευση (των πολιτικών), στα μεταρρυθμιστικά εγχειρήματα. Δεν τον απασχολούν οι νόμοι (τους σέβεται μόνο όταν τον εξυπηρετούν). Δεν ακουμπά στη δικαιοσύνη – έχει. ..εμπεδώσει το «στρίβειν» διά της εισαγγελικής έρευνας. Τρέφεται από τις διαδοχικές διαψεύσεις.
Ο μεταρρυθμιστικός λόγος είναι ένας επιφανειακός λόγος. Χωρίς πνευματική επεξεργασία. Πρέπει αυτή η επιφάνεια να σπάσει, το ρυπαρό υπόστρωμα της πώρωσης να απομακρυνθεί και να επιστέψουμε στην αρχή. Στη εμπιστοσύνη, ότι όλοι τηρούν τους συμφωνημένους κανόνες.