Η βαρυχειμωνιά και η άνοιξη είχαν ορίσει, λες, συνάντηση για την ώρα που η αρχοντική κυρία του Κυκλαδικού Πολιτισμού θα ακολουθούσε τη Μακαρία Οδό ώς την τελευταία κατοικία της στο πλευρό του συζύγου της Νίκου Πέτρου Γουλανδρή, στον οικογενειακό τάφο στο Α΄ Νεκροταφείο. Το λευκό σάβανο του χιονιού που σκέπασε την επομένη του θανάτου της όλη την Αττική -ένα λευκό σαν του Κυκλαδικού Ειδωλίου- έλιωσε μέσα στη νύχτα και ένας ήλιος σχεδόν ανοιξιάτικος ήρθε να της ανοίξει τον δρόμο για το «Καλό Κατευόδιο» που της ευχήθηκαν οι άνθρωποι του Μουσείου και οι φίλοι της. Πάνω στο φέρετρο ένας σταυρός με λευκά ρόδα και ορχιδέες από τον Πέτρο Ν. Γουλανδρή, τον μοναχογιό της που, ορθός, συννεφιασμένος στεκόταν δίπλα στη μητέρα του. Δύο πορφυρά βελούδινα μαξιλάρια με τα παράσημά της, ένα εικόνισμα και η αγαπημένη της φωτογραφία, ανάμεσα στα ειδώλια, την έδενε με τον σκοπό της ζωής της, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Παρουσίες
Από τη μια πλευρά της σορού η επίσημη Πολιτεία, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό κ. Κώστα Καραμανλή που της έστειλε στεφάνι με ανοιξιάτικα άνθη και ήρθε και ο ίδιος να τιμήσει την αρχόντισσα του Πολιτισμού που τον είχε υποδεχθεί για τα εγκαίνια της Εκθεσης του «Γκρέκο», πριν από λίγο καιρό, γελαστή και υπερήφανη για μία ακόμη επιτυχημένη Εκθεση δίπλα στη βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας. Ο πρώην βασιλεύς Κωνσταντίνος, συνοδευόμενος από τον υπασπιστή του ναύαρχο κ. Σταυρίδη, ήρθε και πήρε θέση ανάμεσα στην οικογένεια και στους εκπροσώπους του κράτους. Ο σεμνός τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος ήρθε και πήρε θέση ανάμεσα στον τέως πρωθυπουργό κ. Κώστα Σημίτη και τον υπουργό Πολιτισμού κ. Μιχάλη Λιάπη. Στην ίδια σειρά ο επίτιμος πρόεδρος της Ν.Δ. τέως πρωθυπουργός κ. Κώστας Μητσοτάκης, η πρώην πρόεδρος της Βουλής κ. Αννα Μπενάκη. Επίσης ο πρόεδρος της Βουλής κ. Δημήτρης Σιούφας με τους υπουργούς Πρ. Παυλόπουλο, Γιώργο Βουλγαράκη, Φάνη Πάλλη – Πετραλιά, τον τέως πρωθυπουργό κ. Τζαννή Τζαννετάκη, με τα στελέχη της αντιπολίτευσης, πρώην υπουργούς Κώστα και Μαρίνα Λαλιώτη, Πέτρο και Αναστασία Ευθυμίου, Νίκο και Τίνα Σηφουνάκη. Ορθιος ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης, στην πρώτη σειρά των φίλων οι κ.κ. Γιάννης Κωστόπουλος, Νίκος Φαρμάκης (50 χρόνια φιλίας), Αντώνης Παπαδημητρίου, Αλεξάνδρα Παπαδημητρίου και τα μέλη του προεδρείου του Ιδρύματος Ωνάση, η κ. Γιάννα Θ. Αγγελοπούλου, Στέφανος και Νάντα Γερουλάνου, η πρόεδρος του Μουσείου Μπενάκη κ. Αιμιλία Μαρ. Γερουλάνου, ο Δημήτρης και η Ντόλλη Μαρινοπούλου με τον γιο τους Πάνο Μαρινόπουλο, ενώ η Σάντρα Π. Μαρινοπούλου ως πρόεδρος του Δ.Σ. του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης υποδεχόταν τον κόσμο μαζί με τον καθηγητή κ. Νίκο Σταμπολίδη, διευθυντή του μουσείου και την κ. Ελένη Αντ. Παπαδημητρίου, διευθύντρια επίσης και στενή συνεργάτιδα της εκλιπούσης. Φίλοι ζωής όπως ο Ηλίας και η Λίλα Λαλαούνη με την κόρη τους Αικατερίνη. Η εκκλησία, η καταστόλιστη με άνθη, πολύ μικρή για τους τόσο πολλούς φίλους που είχε η Ντόλλη Γουλανδρή, Ελληνες και ξένους. Η αρχαιολόγος κ. Λίλα Μαραγκού άκουγε τους αποχαιρετιστήριους ψαλμούς με σκυμμένο κεφάλι, συντετριμμένος ήταν ο συνεργάτης πολλών εκθέσεων – σταθμών κ. Αγγελος Δεληβορριάς, διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, όπως και η επιμελήτρια του ίδιου μουσείου κ. Φανή – Μαρία Τσιγκάκου.
Τη μεγαλύτερη τιμή επεφύλαξε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, που χοροστάτησε της εξοδίου ακολουθίας. Εψαλλε με στεντόρεια φωνή τα χωρία του αποχαιρετισμού και έδωσε βαρύτητα και συναίσθημα στα φιλοσοφημένα κείμενα της εξοδίου ακολουθίας. Σύμφωνα με επιθυμία του το συνεργείο της ΕΡΤ πήρε λίγα πλάνα και απεχώρησε, ενώ δεν υπήρξαν φλας.
Τους επικηδείους λόγους εκφώνησαν ο αγαπημένος της αδελφός κ. Γιώργος Κουμάνταρος, εκ μέρους της οικογένειας: «Τα έργα σου πολλά και αξιόλογα, πολυαγαπημένη αδελφή. Ως πρέσβης της Ελλάδος ταξίδεψες σε όλη την Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, έδωσες την ευκαιρία στον κόσμο να γνωρίσει και να αγαπήσει τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, δημιούργησες στη γενέτειρα του πατέρα μας την Πινακοθήκη Σπάρτης, ήσουν πάντα πρόθυμη να δώσεις συμβουλές, να τείνεις χείρα βοηθείας. Απλόχερα έδωσες αγάπη, αδελφή μου, όλοι σου το αναγνωρίζουν…» και οι λυγμοί τον εμπόδισαν να συνεχίσει. Στον αποχαιρετισμό του ο υπουργός Εσωτερικών κ. Προκόπης Παυλόπουλος αναφέρθηκε στη δημιουργία της Συλλογής από την Ντόλλη και τον Νίκο Γουλανδρή. «Η αρχή της τέχνης σηματοδοτεί την αρχή της δημιουργίας» και χαρακτήρισε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης «Κιβωτό Πολιτισμού». Το πνεύμα σου θα πλανιέται πάντα στο Αιγαίο, στις Κυκλάδες, στο Ρευματονήσι που ο κήπος φθάνει ώς τη θάλασσα. Και εμείς, σε ευχαριστούμε για τη μεγάλη προσφορά σου… «Η μεγάλη σημασία του Μουσείου που δημιούργησες επιβεβαιώνει τη συνέχεια των αέναων αρχών που διέπουν τον πολιτισμό» απευθύνθηκε στο β΄ ενικό ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Νικήτας Κακλαμάνης. «Ως Ανδριώτης, όπως ο Νίκος Γουλανδρής, σε αποχαιρετώ εκ μέρους των ανθρώπων της θάλασσας και ως δήμαρχος Αθηναίων εκ μέρους των Αθηναίων». Ο πρώην υπουργός Πέτρος Ευθυμίου, με την ιδιότητα του φίλου την αποχαιρέτισε. «Εστησε ένα σχολείο μουσειολογίας και όχι μόνο μουσειακό. Στον Πέτρο Ν. Γουλανδρή υπάρχει το ίδιο πνεύμα και το ίδιο μέταλλο για την απαραίτητη συνέχεια». Και τελείωσε με στίχους του Ελύτη και τη φράση του Μακρυγιάννη «απ’ το Εγώ θα πάμε στο Εμείς». Μέλος της οικογενείας ο καθηγητής κ. Ευτύχιος Βορίδης -η σύζυγός του Ντόντα είναι αδελφή του Νίκου και του Βασίλη Γουλανδρή και άκουγε δακρυσμένη στην πρώτη σειρά της οικογενείας- αναφέρθηκε στη ζωή και στο έργο της, ενώ η κ. Μαρία Τόλη, Κυκλαδιολόγος και από τα παλαιότερα στελέχη του Μουσείου, την αποχαιρέτισε εκ μέρους του Μουσείου. «Το Μουσείο είναι το δεύτερο σπίτι μου», μας έλεγες, «και εσείς οι άνθρωποί μας. Υπήρξες Μεγάλη και τους μεγάλους δεν τους αγγίζει η θανή», είπε. Ωρα 2.15. «Δεύτε τελευταίον ασπασμόν». Μέσα σε απόλυτη σιγή και τάξη έγινε ο αποχαιρετισμός. Η σορός βγήκε στον ήλιο με τον Σταυρό και τα παράσημα της αναγνώρισης να προηγούνται. Τα γράμματα του τέλους έπεσαν στην παγωμένη οδό Σκουφά.
Από την οικογένεια παρέστησαν στην κηδεία κι ακολούθησαν τη σορό ώς το Α΄ Νεκροταφείο μαζί με το πλήθος συνεργατών και φίλων: ο γιος Πέτρος Ν. Γουλανδρής, ο αδελφός Γιώργος Κουμάνταρος με τη σύζυγό του κ. Σόφη Κουμαντάρου, τον γιο τους, τις κόρες Τίνα Ιω. Χανδρή και Φλώρα Κουμαντάρου, σύζυγο Γιάννη Κατσαούνη, του γιου τους Νίκου, η κ. Ντόντα Βορίδη – Γουλανδρή με την κ. Ελένη Βάτη και τα ανίψια, παιδιά του Γιάννη και της Μαρίας Γουλανδρή: ο Πέτρος Γουλανδρής με τη σύζυγό του δρα Κάρεν Μπεργκ και Χρυσάνθη Γουλανδρή – O’ Reilly, του ιδιοκτήτη της αγγλικής «Independent».