Για τον Καραθεοδωρή
Κύριε διευθυντά
Σε σχέση με τη συζήτηση που ξεκίνησε από την πρόσφατη βιογραφία του Κ. Καραθεοδωρή επιτρέψτε μου να παρατηρήσω τα εξής:
Το όνομα του Καραθεοδωρή συνδέεται με τα μαθηματικά και με αυτήν την έννοια η οπωσδήποτε αμφιλεγόμενη στάση του απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς δεν μπορεί να αποτελεί το «κατ’ εξοχήν επίμαχο ζήτημα», και ακόμα λιγότερο κριτήριο για την ποιότητα μιας επιστημονικής βιογραφίας, όπως σωστά τονίζει ο φίλος Στέφανος Τραχανάς («Καθημερινή» 11-6-08). Ο Καραθεοδωρή, μαζί με άλλους επιστήμονες της εποχής του αλλά όχι μόνο, δικαιούται το ελαφρυντικό της συγχύσεως -ή ακόμα και της άγνοιας- για τις παραφορές και τα εγκλήματα του ναζισμού που έγιναν, εν πολλοίς, γνωστά μετά τη συντριβή του. Η εξήγηση του επιστολογράφου σας σε αυτό το σημείο, πως «ο ίδιος (ο Καραθεοδωρή) αντιλαμβανόταν ως προσωπική ευθύνη και αποστολή του να περισώσει τα γερμανικά μαθηματικά -στη λαμπρότερη περίοδο της ιστορίας τους- απ’ την επερχόμενη ναζιστική βαρβαρότητα», δεν βοηθά, γιατί φέρνει στην επιφάνεια πιο σοβαρά ερωτήματα, όπως: Πόσο γερμανικά ήταν τα μαθηματικά στη Γερμανία; Δεν είναι ο ίδιος ο Καραθεοδωρή -ο Ελληνας κοσμοπολίτης- υπόμνηση για την οικουμενικότητα της επιστήμης για την οποία η προ-ναζιστική Γερμανία ήταν φωτεινό παράδειγμα;
Αναζητώντας εξήγηση σε αυτό το παράδοξο θυμήθηκα κάτι που άκουσα, στα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, από τον αξέχαστο δάσκαλό μου στη Φυσική -αλλά όχι μόνο- Δημήτρη Χόνδρο. Η αναφορά του δασκάλου ήταν σε μια περικοπή της εναρκτήριας διαλέξεως του αντικαταστάτη που διορίστηκε από το χιτλερικό καθεστώς στη θέση του Einstein στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου που έχει ως εξής:
«Είναι πλέον καιρός να αντικατασταθεί ο εβραϊκός δογματισμός από τη γερμανική φυσική».
Στα λόγια αυτά διαφαίνεται η ανιστόριτη και ολέθρια προσπάθεια για αλλοτρίωση της επιστήμης στο όνομα μιας «εθνικοποιήσεως» που συνδυάστηκε με την υποταγή στο καθεστώς. Η προσπάθεια αυτή ήταν σε αρμονία με τη ναζιστική ιδεολογία περί ιδιαιτερότητας και ανωτερότητας της άριας φυλής, αλλά είχε σαν αποτέλεσμα να αποξενωθεί η Γερμανία από μερικά από τα πιο επιφανή επιστημονικά ονόματα της εποχής.
Αυτό, κατ’ επέκταση, σημαίνει πως η «γερμανοποίηση» της επιστήμης -και των μαθηματικών μαζί- είχε σε μεγάλο βαθμό και κατά τη ναζιστική αντίληψη, επιτευχθεί με την εκδίωξη ή αποχώρηση από τα πανεπιστήμια σχεδόν όλων των μη Γερμανών αλλά και όσων Γερμανών δεν ήταν διατεθειμένοι να συμβιβαστούν τελείως με το καθεστώς. Κάτω από αυτές τις συνθήκες εκείνο που χρειαζόταν να περισώσει ο Καραθεοδωρή ήταν η γερμανικότητα της οικουμενικής επιστήμης της προχιτλερικής εποχής της οποίας ήταν δημιούργημα και επιφανής εκπρόσωπος. Γιατί, εκτός από τα άλλα, η καταστροφή της οικουμενικότητας της γερμανικής επιστήμης από το ναζιστικό καθεστώς συνετέλεσε σημαντικά στην απόκτηση της ατομικής βόμβας από τους Αμερικανούς το 1945.
Ραφαηλ Παπαδοπουλος – Ομότιμος καθηγητής Θερμοδυναμικής, τ. Επισκέπτης καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης
Ακρίβεια ή «ακρίβια»;
Κύριε διευθυντά
Ως γραφή και χωρίς συμφραζόμενα οι όροι ακρίβεια και ακρίβεια συμπίπτουν… οπότε και κατέβηκε λεξικό, «στης ακρίβειας τον καιρό (…)» κατά το δημ. τραγούδι. Εξάλλου, «καιρός πουλεί τα λάχανα κι η ακρίβεια τ’ αγοράζει», ή «η ακρίβεια δεν πουλάει(;) κι η φτήνια ξεγελάει»!
Είπαμε «στης α-κρί-βειας τον καιρό», όμως θα πούμε -και χωρίς καθαρεύουσα πρόθεση- «ζυγαριά α-κρι-βεί-ας». Τρεις συλλαβές το ένα, τέσσερις το άλλο. Οπότε, κατεβαίνουν σε βοήθεια και άλλα λεξικά!
Στο λεξικό Μπαμπινιώτη, «Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο», 2004, συνδέεται απλώς η «ακρίβεια» (γεν. -είας) προς το ακριβής και η άλλη «ακρίβεια» προς το ακριβός. Στο παλαιότερο, όμως, λεξικό Μπαμπινιώτη (Κέντρο Λεξικολογίας,1998) εκτός από το λήμμα «ακρίβεια» της δεύτερης περίπτωσης της πιο πάνω παραγράφου, υπάρχει ειδικό λήμμα «α-κρί-βια» (με γιώτα, πληθωρισμός) για την πρώτη περίπτωση. Το λεξικό Πάπυρος (2007) τέλος, σημειώνει, «η σημασιολ. διαφοροποίηση της λ. έκαμε ώστε να συνδεθεί εκ των υστέρων η λ. ακρίβεια στο αίσθημα των ομιλητών της Ν. Ελληνικής με το επίθετο ακριβός που επίσης προέρχεται από το αρχικό επίθετο ακριβής».
Η ίδια η γλώσσα βέβαια αποφασίζει, μήπως όμως για την έννοια αυτή που σχετίζεται και με τον πληθωρισμό και για να μην εξαρτάται η σημασία από τα συμφραζόμενα, προκρίνεται ως σημαίνον το τρισύλλαβο λήμμα («εν συνιζήσει», λεξικό Δημητράκου) «α-κρί-βια» (με ιώτα); Πρόκειται για όρο που δεν γνωρίζουμε αν, πότε και κατά πόσο θα παύσει να μας απασχολεί.
Δημητρης Σ. Ταμπαογλου / Υμηττός