«Σήμερον τα Φώτα και ο φωτισμός», έπεται με αγιασμό κι ο ανασχηματισμός!

«Σήμερον τα Φώτα και ο φωτισμός», έπεται με αγιασμό κι ο ανασχηματισμός!

4' 48" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Σήμερα των Φώτων και αύριο τ’ Αϊ – Γιαννιού, που γιορτάζει «η μισή Ελλάδα», αποχαιρετάμε τις διακοπές. Ακόμη και τα σχολιαρόπουλα, Πέμπτη πρωί πρέπει να ‘ναι πίσω στα θρανία τους (ή στις… καταλήψεις τους, ανάλογα!). Φέτος η επικαιρότητα μας έκανε να στραφούμε σε άλλα θέματα, που απείχαν έτη φωτός από το πνεύμα των εορτών. Αλλά επειδή είμαστε χώρα θαλασσινή και ο αγιασμός των υδάτων που φέρνουν τα Θεοφάνια, παραμονή κι ανήμερα, είναι θα λέγαμε στο DNA μας, θα ανοίξουμε σε εορταστική νοσταλγική σελίδα το πολύτιμο βιβλίο της παράδοσης του σοφού καθηγητού Λαογραφίας, αείμνηστου Δημητρίου Σωτ. Λουκάτου, φίλου και συνεργάτη της στήλης. Εστω και εκ των υστέρων είναι πάντα χρήσιμο να θυμόμαστε πώς γιόρταζαν οι παλιοί στις πόλεις, στα χωριά, στα νησιά την παραμονή των Θεοφανίων, και ανήμερα, των Φώτων.

«Η πρωτάγιαση»

Παραμονή των Θεοφανίων, όλα προετοιμάζονται για τη μεγάλη γιορτή – γράφει ο Δημ. Σ. Λουκάτος. Στην εκκλησία ψάλλεται η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών (πολύ χάραμα, για να προλάβει ο παπάς να βγει «ν’ αγιάσει») που δίνει σχετικά αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη και ύστερα ακολουθεί ο Μεγάλος Αγιασμός με λογοτεχνικότατες ευχές και ποιητικούς ύμνους. Η ευλόγηση των υδάτων γίνεται την παραμονή μόνο μέσα στην εκκλησία, πάνω σε στολισμένη από κλαδιά μικροεξέδρα, όπου έχουν συγκεντρώσει αγγεία με νερά. Μετά την απόλυση θα πάρει ο παπάς από το αγιασμένο νερό -τον αγιασμό- και θα βγει στα σπίτια και στα μαγαζιά της ενορίας του «ν’ αγιάσει». Ενας μικρός ή άλλος εκκλησιαστικός βοηθός του κρατά το «σικλί», χάλκινο συνήθως δοχείο με τον αγιασμό. Ο παπάς φορώντας μόνο πετραχήλι και κρατώντας φιλοτεχνημένη από άνθη «αγιαστούρα» ραντίζει εδώ κι εκεί, ψάλλοντας το «εν Ιορδάνη». Ολοι προσφέρουν τον οβολό τους, συνήθως κέρματα, που τα ρίχνουν μέσα στο κουβαδάκι του αγιασμού. «Αυτό δεν είναι προχειρότητα -σημειώνει ο συγγραφέας- έχει και σημασία αγιασμού του ίδιου του χρήματος! Ο παπάς μπορεί να γυρίζει έτσι τα σπίτια ώς το βράδυ αργά. Το χωριό, η ενορία, ή η πολιτεία ολόκληρη πήραν έτσι την «πρωτάγιαση». Η ημέρα είναι νηστήσιμη. Τρώνε συνήθως στα χωριά τσιγαριστά χόρτα και λουκουμάδες. Αλλού νηστεύουν και το λάδι. Παράλληλα με τον αγιασμό γυρίζουν στα σπίτια και τα παιδιά, λέγοντας «Τα Φώτα», κάπως ιδιότυπα κάλαντα, στον στίχο και στο μέλος: «Ηρθαν τα Φώτα και οι φωτισμοί / και χαρά μεγάλη, κι οι αγιασμοί. Κάτω στον Ιορδάνη, τον ποταμό, κάθεται η κυρά μας η Παναγιά / Οργανο βαστάει, κερί κρατεί / και τον Αϊ-Γιάννη Παρακαλεί «Βάφτισε κι εμένα Θεού Παιδί»…». Εδώ ανοίγουμε μια παρένθεση. (Λιγοστές ομάδες παιδιών έρχονται πια για τα κάλαντα των Φώτων. «Δεν ξέρουμε τα λόγια», η δικαιολογία, γιατί στα παιδιά αρέσει πραγματικά να λένε τα κάλαντα. Δεν είναι μόνο για τα χρήματα, είναι και η μικρή πρώτη τους ανεξαρτησία, να βγουν με έναν ή δύο φίλους ή φίλες, έξω από το σπίτι, να κάνουν κάτι δικό τους, ασυνόδευτα. Είναι και το θερμό καλωσόρισμα, με χαμόγελο αυτών που τους ανοίγουν την πόρτα, όταν ακουστεί η φωνή: «Να τα πούμε;». «Να τα πείτε, να τα πείτε», η απάντηση. Και όλοι, μαζί με χρήματα, δίνουν κι έναν κουραμπιέ, μια καραμέλα «έτσι για τον δρόμο». Αυτό το θέαμα, των παιδιών με το τριγωνάκι ή με το καραβάκι και με άστρα στα μάτια, είναι από τα ωραιότερα των χειμωνιάτικων εορτών. Και όλα τα σπίτια ανοίγουν τις πόρτες τους, και όχι μόνο για να κρατήσει το έθιμο. Είναι και αυτό το φτερούγισμα της χαράς, και των αναμνήσεων η γλύκα, για τότε που είμαστε και εμείς παιδιά, ή που τα δικά μας παιδιά «έλεγαν τα κάλαντα»). Κλείνει η παρένθεση, και επιστροφή στις σελίδες του βιβλίου «Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών» του Δημ. Σ. Λουκάτου, εκδόσεις Φιλιππότη, σειρά Λαογραφία – Παράδοση.

«Από σήμερα πια ησυχάζει ο κόσμος από τους φόβους του για τα ξωτικά του Δωδεκαημέρου. Φεύγουν. Τα έδιωξε η πρώτη εμφάνιση του παπά και της αγιαστούρας… Η νύχτα που θα ακολουθήσει, θα είναι από τις πιο «άγιες» και καθαρές. Γι’ αυτό και οι παλιές παραδόσεις μιλούν για τα ουράνια που ανοίγουν τα μεσάνυχτα και όποιος προφτάσει και ζητήσει κάτι γρήγορα, και από καρδιάς, θα το ‘χει…».

Ανήμερα τα Θεοφάνια

Η γιορτή ξεχωρίζει και με τον χαρακτηρισμό «Ολόφωτα», σε σχέση προς δύο άλλες, της παραμονής και τα Αϊ-Γιαννού. Στην πρωινή λειτουργία είναι γενικός ο εκκλησιασμός. Ο κλήρος φορεί εξαίρετα άμφια, ο ναός είναι στολισμένος με πρασινάδες, η εξέδρα για τον αγιασμό όσο γίνεται πιο εντυπωσιακή. Το «εν Ιορδάνη» ψάλλεται, χαρούμενο και πανηγυρικό και οι καμπάνες σημαίνουν αναγγέλλοντας κάτι καινούργιο. Μετά τις μεγάλες Ευχές, κλήρος και εκκλησίασμα βγαίνουν με πομπή στο ύπαιθρο, στην πλησιέστερη θάλασσα ή λίμνη, ή ποτάμι, πηγή, πηγάδι, και εκεί «ρίχνουν τον σταυρό» διαβάζοντας το Ευαγγέλιο και ψάλλοντας πάλι το «εν Ιορδάνη» νεαροί κολυμβητές ρίχνονται στο νερό για «να πιάσουν το σταυρό», τον φιλούν και τον παραδίνουν στον παπά ή στον Δεσπότη και έχουν κάποια ανταμοιβή, για τον εαυτό τους ή για φιλανθρωπικούς σκοπούς. «Είναι από τα γραφικότερα ελληνικά λατρευτικά έθιμα η «κατάδυσις» του σταυρού στη θάλασσα, την ημέρα των Φώτων, που τηρείται και από τις παραλιακές παροικίες μας του εξωτερικού και εντυπωσιάζει τους ξένους».

Εδώ κλείνει το βιβλίο

Καλή «πρωτάγιαση» που πέρασε, καλή «κατάδυση του Σταυρού» σήμερα με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κ. Παπούλια στο ακριτικό Αγαθονήσι. Ν’ αγιαστούν τα νερά (και τα χρήματα και τα χέρια αυτών που τα κρατούν) και του χρόνου να ‘μαστε καλά, να ξαναδιαβάσουμε μαζί Δ. Σ. Λουκάτο. Οσο για τα κάλαντα των Φώτων τα ‘χει το Internet σε αρκετές ιστοσελίδες όχι μόνο τα γνωστά αλλά και αυτά της Κάσου, της Κεφαλονιάς, του Πόντου, επτά παραλλαγές. Οτι θα «μας έλεγε τα κάλαντα» και το Google του Διαδικτύου, είναι και αυτό μία νίκη της παράδοσης!

Επίκαιρη παραλλαγή

Σήμερον τα Φώτα κι ο φωτισμός
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στης Ραφήνας την ακτή
κάθετ’ η κυρά μας η Παραταξή
Βιολί βαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ – Γιάννη παρακαλεί:
Φώτισε τον Κώστα, Θεού ανηψί
ν’ ανασχηματίσει την κυβερνησή
μ’ αγιαστούρα κι αγιασμό
μπας και ξαναδούμε τον… σταυρό!

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή