Δεν έχουμε συγκεκριμένο ορισμό της «κοινωνικής συνοχής» και συνεπώς ούτε κάποια μέθοδο να τη μετράμε. Ολοι όμως γνωρίζουμε ότι η «κοινωνική συνοχή» είναι καλό πράγμα. Οσο περισσότερη έχουμε, τόσο καλύτερα. Αυτό, εξάλλου, διακηρύσσει η κυβέρνηση, (όλα τα νομοθετήματά της προάγουν την «κοινωνική συνοχή») η αντιπολίτευση (όλες οι προτάσεις της θα βελτιώσουν την «κοινωνική συνοχή»), οι συνδικαλιστικοί φορείς (οι οποίοι σε κάθε απεργία πρώτα θέλουν «να μην τραυματιστεί η κοινωνική συνοχή» και μετά ζητούν αυξήσεις), διανοούμενοι, αρθρογράφοι και λοιποί· γενικώς, όποιος προλαβαίνει, ανησυχεί για την κοινωνική συνοχή.
Η «κοινωνική συνοχή» ιεραρχείται τόσο ψηλά στο αξιακό μας σύστημα που γίνονται διαδηλώσεις στο όνομά της. Ετσι τουλάχιστον δηλώνουν όσοι «σηκώνουν τα πανό και ξεκινάνε». Βέβαια, αυτές οι διαδηλώσεις δεν τηρούν τους στοιχειώδεις κανόνες ευπρέπειας προς το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Για παράδειγμα: πενήντα νοματαίοι μπορούν να κλείσουν για ώρες το κέντρο της Αθήνας ταλαιπωρώντας εκατομμύρια συμπολίτες τους, και αυτό το κάνουν στο όνομα της κοινωνικής συνοχής (και παρεμπιπτόντως του συντεχνιακού τους προβλήματος).
Ενα άλλο φαινόμενο που πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις σχετικά με το επίπεδο της κοινωνικής συνοχής είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι Ελληνες μπορεί να μαλώσουν για μια διαφορά των 10 ευρώ τον λογαριασμό -δεν θέλουν να τους κλέβει ο μαγαζάτορας- αλλά αδιαφορούν για τα 20 ή 30 ευρώ ΦΠΑ που κλέβει ο ίδιος μαγαζάτορας από τον ίδιο λογαριασμό όταν δεν κόβει διάτρητη απόδειξη. Σύμφωνοι: η κοινωνική συνοχή δεν είναι μετρήσιμη για να ξέρουμε πόση έχουμε, αλλά πάλι… Δεν πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός ότι σε μια χώρα που όλοι θέλουν να προάγουν την κοινωνική συνοχή, οι πολίτες της μπορούν να σκοτώσουν άνθρωπο για μια γρατσουνιά στο αυτοκίνητό τους, αλλά αδιαφορούν όταν καταστρέφεται ένα πανεπιστήμιο;
Η κοινωνική συνοχή έχει από καιρό διαρραγεί στο φαντασιακό επίπεδο από συνθήματα του είδους «νόμος είναι το δίκιο του εργάτη», δηλώσεις όπως «κανένας θεσμός, μόνο ο λαός» νομοθετικές πράξεις και χαριστικές συμβάσεις που έμπρακτα δείχνουν ότι «νόμος είναι το δίκιο του επιχειρηματία, του ισχυρού ή του κολλητού». Οταν, για παράδειγμα, κάποιοι καλόγεροι μπορούν να αποκτούν περιουσία δισεκατομμυρίων κάνοντας μερικές επισκέψεις σε ανθρώπους ταυ πρωθυπουργού, γιατί να μην αυθαιρετήσει κάποιος πολίτης, όταν γνωρίζει τον κατάλληλο άνθρωπο στην κατάλληλη θέση και ξέρει ότι με το κατάλληλο φακελάκι η παρανομία του δεν θα τιμωρηθεί;
Οταν γίνει αποδεκτό ότι «νόμος είναι το δίκιο του αγρότη» ποιος μπορεί να πείσει τον φορτηγατζή να μην κλείσει την εθνική οδό ώστε να κάνει και το δικό του δίκιο νόμο; Κι αν όλοι πεισθούμε ότι νόμος είναι το δικό μας δίκιο και η πολιτεία δεν μπορεί ή δεν θέλει να το επιβάλει, ποιος μπορεί να μας εμποδίσει ώστε να επιβάλουμε μόνοι μας τον δικό μας νόμο; Περί ποίας κοινωνικής συνοχής μιλάμε, όταν οι αρμοί της κοινωνίας μας (κανόνες συμβίωσης θεσπισμένοι ή μη) κόβονται και ράβονται σύμφωνα με τα αυταπόδεικτα «δίκια» του καθενός;
Στο πραγματικό επίπεδο η κοινωνική συνοχή γίνεται κουρέλι όταν κάθε είδους «δίκιο» γίνεται νόμος εκτός πολιτικής διαδικασίας. Αυτή είναι και η ελληνική περίπτωση τα τελευταία χρόνια. Ζούμε σε μια «κοινωνία κολλητών» και η παράβαση κάθε νομιμότητας μένει κατά κανόνα ατιμώρητη. Χαριστικές συμβάσεις και διαφθορά πολιτικών σε μακρο-επίπεδο, «ο φίλος εφοριακός» σε μικρο-επίπεδο έφτιαξαν μια κοινωνία που ο μόνος συνεκτικός της ιστός είναι η συνενοχή. Ενα αυθαίρετο κτίσμα δεν πρόκειται ποτέ να καταγγελθεί γιατί όλοι μας έχουμε αυθαιρετήσει στη ζωή μας ή σκοπεύουμε σύντομα να αυθαιρετήσουμε. H ανοχή προς τον παρανομούντα είναι ανοχή προς τον ίδιο μας τον εαυτό.
Αν θέλουμε, λοιπόν, να μιλήσουμε για την ελληνική περίπτωση μάλλον δεν πρέπει να αναφερόμαστε σε «κοινωνική συνοχή», αλλά μάλλον πρέπει να προσέξουμε την κοινωνική ανοχή στην παρανομία, που χρόνια τώρα επιβιώνει και ένα αόρατο πλέγμα κοινωνικής συνενοχής που δημιουργεί την ψευδαίσθηση «κοινωνικής συνοχής». Είναι χαρακτηριστικό ότι για πολλά χρόνια η καταγγελία στις αρχές κάποιας παρανομίας εθεωρείτο «ρουφιανιά», δηλαδή αμάρτημα βαρύτερο από την καταγγελθείσα παρανομία.
Τώρα όμως το έλλειμμα της πραγματικής κοινωνικής συνοχής γίνεται ορατό. Τα «Δεκεμβριανά των δεκαεξάρηδων» έδειξαν δύο πράγματα. Από τη μια μεριά είχαμε ένα ξέσπασμα της νεολαίας που ξεπερνούσε τη διαμαρτυρία για τον φόνο ενός μαθητή. Με πράξεις και συνθήματα αμφισβήτησαν κάθε κρατική, αλλά και κοινωνική, δομή. Αρα υπάρχει μια τομή της κοινωνικής συνοχής σε επίπεδο γενεών, το οποίο δεν είχαμε προσέξει. Από την άλλη μεριά είδαμε την αμηχανία της κυβέρνησης και της αστυνομίας να επιβάλλει την τάξη. Κατανοητή: εν ονόματι ποιας κοινωνικής ευταξίας μπορεί η πολιτεία να επιβάλει την τάξη στους νεαρούς βλαστούς της που παραβιάζουν τους νόμους;
Οι πληγές στο σώμα της κοινωνικής συνοχής είναι βαθιές και απλώς τώρα κακοφορμίζουν. Τώρα αρχίζουν και φαίνονται οι πραγματικές διαιρέσεις στην κοινωνία. Υπήρχαν και παλιότερα, αλλά απλώς η ελληνική πολιτεία αντί να συνθέτει τις αντιθέσεις, τις έθαβε κάτω από βουνά επιδοτήσεων. Μέχρι τώρα το δίκιο του καθενός επιδοτούνταν. Οι πληγέντες της α΄ κινητοποίησης ήξεραν ότι η αυριανή (δική τους) κινητοποίηση όχι μόνο θα «πληρώσει τα σπασμένα» αλλά μπορεί να τους βγάλει και κάτι τι παραπάνω. Η μεγάλη διαφθορά δεν φαινόταν τόσο αποκρουστική· μάλλον έμοιαζε με «ελευθέρας» για τη μικρότερη διαφθορά. Ολόκληρη η κοινωνία, από τους επιχειρηματίες μέχρι τους αγρότες και τους εργάτες, απευθυνόταν σε ένα αδιαφανές πράγμα που λέγεται Δημόσιο και ήξεραν ότι το «δίκιο» τους θα αμειφθεί με το παραπάνω. Στο όνομα, πάντα, της «κοινωνικής συνοχής»…
Ομως το πλεόνασμα που υπήρχε για να επιδοτείται αυτή η πλασματική κοινωνική συνοχή, εξανεμίστηκε. Χτίσαμε ό,τι ήταν ελεύθερο, τα κοινοτικά κονδύλια δεν παρέχονται πλέον χωρίς εγγυήσεις παραγωγής πραγματικού έργου, το μαύρο χρήμα δεν ξεπλένεται τόσο εύκολα, η παραγωγική δομή της χώρας εξανεμίστηκε. Το σύστημα όπως το φτιάξαμε έχασε τους πόρους χρηματοδότησής του. Δεν μπορεί να συντηρήσει την «κοινωνική συνοχή», όπως μέχρι σήμερα την ξέραμε. Και το έλλειμμα πραγματικής «κοινωνικής συνοχής» είναι πολύ κακό νέο για εποχές ύφεσης…