Ολοι γνωρίζουμε ότι το «Εάν» στην Ιστορία είναι μάταιο γιατί δεν μπορεί να μεταβάλει τα γεγονότα που έχουν καταγραφεί ως Ιστορία. Είναι εντελώς μάταιο να υποθέσουμε πώς θα είχαν διαμορφωθεί οι δυνάμεις στην Ευρώπη… «αν ο Ναπολέων δεν είχε ηττηθεί στη μάχη του Βατερλώ»! Θα ήταν άλλωστε και δύσκολο να φαντασθούμε το «πώς», γιατί βέβαιο είναι ότι ο Ναπολέων ηττήθηκε και δεν μπορούσε να διαδραματίσει κανένα ρόλο. Ισως όμως το «Εάν» στην Ιστορία δεν είναι εντελώς άσκοπο. Αποτελεί πρώτον, ενδιαφέρουσα και γοητευτική πνευματική άσκηση, καθώς προσπαθούμε να υποθέσουμε τα πιθανά παραστρατήματα της Ιστορίας αν δεν είχε ακολουθήσει τον δρόμο που τελικά ακολούθησε. Και το πιο σημαντικό. Καθώς έχουμε τη συνήθεια να αναμηρυκάζουμε αενάως τα γεγονότα της Ιστορίας και τις αιτίες τους, προσθέτοντας συνεχώς νέα στοιχεία που άλλα ανακαλύπτουμε και άλλα απλώς τα φανταζόμαστε, έχουμε την αίσθηση ότι συμμετέχουμε στα γεγονότα και τα… δημιουργούμε.
Χθες ήταν η 70ή επέτειος από την εισβολή της χιτλερικής Γερμανίας στην Πολωνία και από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, της μεγαλύτερης σφαγής που μέχρι τώρα γνωρίσαμε. Τα ερωτήματα που πλανώνται είναι αν ο πόλεμος αυτός ήταν αναπόφευκτος ή αν το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ και Μολότωφ, ουσιαστικά του Χίτλερ με τον Στάλιν, επιτάχυνε ή προκάλεσε την έκρηξη του πολέμου. Ο Ρώσος πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν χαρακτήρισε το Σύμφωνο αυτό «ανήθικο», εννοώντας προφανώς, ότι ήταν μια συμφωνία μεταξύ των δύο δικτατόρων σε βάρος της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της Πολωνίας και άλλων χωρών της Ευρώπης. Αυτό υποτίθεται ότι ήταν μια ευθεία προσβολή της «ηθικής» των δημοκρατικών κρατών της Δύσης και λόγος μετωπικής αντιπαράθεσης.
Να υπενθυμίσουμε απλώς ότι είχε προηγηθεί το Σύμφωνο του Μονάχου μεταξύ του Χίτλερ και των δυτικών δημοκρατιών, που επέτρεψε στον Χίτλερ (για να τον κατευνάσει υποτίθεται) να εισβάλει στην Τσεχοσλοβακία και στην Αυστρία. Προηγήθηκαν επίσης πολύμηνες συνομιλίες μεταξύ της Σοβιετικής Ενωσης και των δυτικών δημοκρατιών για τη σύναψη αντιχιτλερικής συμμαχίας, οι οποίες τελικά απέτυχαν, προκαλώντας στον Στάλιν την υποψία ότι οι Δυτικοί θα καταλήξουν ενδεχομένως σε μια αντισοβιετική συμμαχία με τον Χίτλερ.
Αλλά, αν αναζητούμε στην «ανηθικότητα» τη βασική αιτία του Πολέμου, όσο «ανήθικο» και αν ήταν το Σύμφωνο μη επιθέσεως μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν δύσκολα συναγωνίζεται σε «ανηθικότητα» τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, με την οποία τερματίσθηκε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και διευθετήθηκαν τα ευρωπαϊκά πράγματα, κυρίως σε βάρος της «ηττηθείσης» Γερμανίας. Εθεσε όρους με τους οποίους δεν θα μπορούσε να ζήσει και να αναπτυχθεί ένας μεγάλος λαός της Ευρώπης, όπως ο λαός της Γερμανίας. Εκεί έγκειται η μέγιστη «ανηθικότητα», αν στην «ανηθικότητα» αναζητήσουμε τη βασική αιτία του πολέμου. Ο πιο άσπονδος αντίπαλος του Χίτλερ, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ήδη από το 1938 επισήμαινε το γεγονός ότι οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών εκτρέφουν και ενισχύουν το φαινόμενο του χιτλερισμού και έκανε τον Χίτλερ τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη που σήκωσε το ταπεινωμένο κεφάλι του γερμανικού λαού και έδωσε προοπτική και όραμα. Κάπως έτσι φτάσαμε στη μεγάλη σφαγή της Ευρώπης…