Σας έγραφα το περασμένο Σάββατο, αμέσως μετά την προκήρυξη πρόωρων εκλογών για την ατμόσφαιρα που επικρατούσε σε ένα συγκεκριμένο υπουργείο, για το οποίο είχα «εσωτερική πληροφόρηση». Για τα άλλα υπουργεία δεν γνωρίζω, αλλά είμαι βέβαιος ότι η ατμόσφαιρα ήταν ίδια. Οι σύμβουλοι και οι άλλοι παρατρεχάμενοι των υπουργών, των υφυπουργών και των γενικών γραμματέων, όλοι κομματικά στελέχη, που πριν από πέντε και κάτι χρόνια, με την πρώτη εκλογή της Ν. Δ. κατέλαβαν εξ εφόδου τα υπουργεία, φοβούμενοι ή βέβαιοι ότι θα αναγκασθούν να τα εγκαταλείψουν σύντομα, μάζευαν τα χαρτιά τους και άλλα κατέστρεφαν και άλλα τα έπερναν στο σπίτι τους σαν ιδιωτικό αρχείο. Ταυτόχρονα, και πολύ βιαστικά προσπαθούσαν να τακτοποιήσουν τις τελευταίες «υποθέσεις» τους, κυρίως μεταθέσεις, μερικούς διορισμούς, υπογραφή συμβάσεων της κακιάς ώρας και κυρίως ενταλμάτων πληρωμής σε «δικαιούχους» των περιφερειών του υπουργού, των υφυπουργών και των γενικών γραμματέων: σε οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σε επιλεγμένες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις από τις οποίες γέμισε η χώρα, σε «φιλανθρωπικά» ιδρύματα κ. λπ.
Οι κυβερνητικοί μόνιμοι υπάλληλοι συνέπασχαν¨, παρ’ ότι δεν κινδυνεύει η μονιμότητά τους. Κινδυνεύουν όμως να βρεθούν στο «ψυγείο», όπου και μέχρι τώρα παραμένουν έγκλειστοι οι μη κυβερνητικοί, αδημονούντες να καταλάβουν αυτοί το υπουργείο με την ίδια εκδικητική και κυρίως αδηφάγο έφοδο. Αυτό επαναλαμβάνεται τα τελευταία χρόνια με κάθε «εναλλαγή στην εξουσία», που θα έλεγε η Αριστερά, όχι και τόσο άδικα παρ’ όλο που και η ίδια δεν είναι εντελώς αμέτοχη. Ο γενικός και χονδρικός απολογισμός αυτών των περίτεχνων διαδικασιών, οι οποίες δεν περιορίζονται στα υπουργεία και την κεντρική διοίκηση, αλλά επεκτείνονται σε ολόκληρο τον ευρύτερο, ακριβέστερα, τον ευρύτατο δημόσιο τομέα είναι μερικές δεκάδες χιλιάδες δημόσιοι περισσότεροι υπάλληλοι. Βλέπετε, όταν προσλαμβάνονται «οι δικοί μας» δεν απολύονται «οι δικοί τους», απλώς στοιβάζονται στο «ψυγείο». Σε σύγκριση με άλλες παλαιότερες εποχές ομολογουμένως «ο πολιτικός μας πολιτισμός» σημείωσε σημαντική πρόοδο!
Αν δεν κάνω λάθος την τακτική αυτή, και τις συνακόλουθες μεθόδους, την εγκαινίασε, τουλάχιστον σε ευρεία κλίμακα, ο μακαρίτης Ανδρέας Παπανδρέου, το 1981, όταν για πρώτη φορά, ανήλθε στην εξουσία. Από μια άποψη είχε δίκαιο ο άνθρωπος: πρώτον, γιατί διέθετε στρατιές αδηφάγων κομματικών «αφισοκολλητών» που έπρεπε να τους ανταμείψει και ταυτόχρονα να τους κρατήσει σε ετοιμότητα μάχης. Και δεύτερον, γιατί δεν του ενέπνεε καμιά εμπιστοσύνη, η μόνιμη γραφειοκρατία των υπουργείων, διαμορφωμένη και γαλουχημένη από την «επάρατη Δεξιά». Γι’ αυτό και λίγο μετά έβαλε τον επίσης μακαρίτη Μένιο Κουτσόγιωργα να την ξεδοντιάσει, καταργώντας γενικούς διευθυντές, διευθυντές και τμηματάρχες και ανατρέποντας εκ βάθρων την υπηρεσιακή ιεραρχία.
Επειδή η λέξη γραφειοκρατία είναι μισητή και πάντοτε παραπέμπει σε ταλαιπωρίες και αναποτελεσματικότητα, επιτρέψτε μου να έχω τη γνώμη ότι δεν υπάρχει και δεν είναι δυνατό να υπάρξει σοβαρό κράτος χωρίς μόνιμη εξειδικευμένη, ιεραρχημένη και σοβαρή γραφειοκρατία. Αν σας ενοχλεί η λέξη πείτε την υπαλληλία. Το ζητούμενο, συνεπώς, είναι τι είδος γραφειοκρατίας ή υπαλληλίας θέλουμε.
Σε άλλες χώρες υπάρχουν πανεπιστημιακές σχολές που εκπαιδεύουν στελέχη για τη Δημόσια Διοίκηση και οι νέοι αρχίζουν την καριέρα τους με εξετάσεις και φιλοδοξούν να εξελιχθούν βαθμολογικά και μισθολογικά με την εργασία τους και όχι μόνο με την απλή πάροδο των τριετιών. Ας μην πάμε τόσο μακριά. Ας αρκεσθούμε σε δύο απλά. Στην αποκατάσταση της ιεραρχίας, η οποία υπήρχε και διαλύθηκε ώστε να είναι γνωστό ποιος δίνει εντολές και ποιος εκτελεί. Και δεύτερο στον αποκλεισμό του κομματισμού.
Με το τελευταίο πολλοί θα γελάσουν γιατί το θεωρούν ανέφικτο. Οταν έχουμε αλλαγή κυβέρνησης ή μόνο αλλαγή υπουργού, ο νέος υπουργός καταφθάνει στο υπουργείο συνοδευόμενος από έναν τουλάχιστον λόχο συμβούλων, γραμματέων, οδηγών, «φουσκωτών» και άλλων παρατρεχάμενων. Σχεδόν όλοι τους είναι «αλεξιπτωτιστές», πέφτουν από τον ουρανό και δεν έχουν ιδέα για το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται το υπουργείο. Πολλοί, σύντομα αδρανοποιούνται και μεταβάλλονται σε «αραχτούς» όπως χαρακτηριστικά τους αποκαλούν. Είναι η πιο αβλαβής περίπτωση και ασφαλώς και σεις τους είδατε να περιφέρονται στα γραφεία του υπουργού, αν ποτέ έτυχε να το επισκεφθείτε.
Το χειρότερο από όλα είναι ότι ο υπουργός και οι υφυπουργοί διοικούν τα υπουργεία μέσω «εμπίστων» συμβούλων και κομματικών γενικών διευθυντών, παρακάμπτοντας τα υπηρεσιακά στελέχη, περιφρονώντας την πείρα τους, τις γνώσεις και την εξειδίκευση, με δυο λόγια τον επαγγελματισμό τους. Συχνά εκφράζονται με έσχατη περιφρόνηση για τις «γραφειοκρατικές εμμονές» της υπαλληλίας, συγχέοντας τις εμμονές με την προσήλωση στη νομιμότητα, έστω και αν είναι «κακοί» οι νόμοι. Με τον τρόπο αυτό που διοικούνται τα υπουργεία, οι εγγενείς αγκυλώσεις της υπαλληλίας μεταβάλλονται σε αδιαφορία και αδράνεια. Αν σε αυτά προσθέσετε τις κατά κύματα προσλήψεις με απολειστικώς κομματικά κριτήρια θα έχετε αρκετά στοιχεία για να διαγνώσετε την ασθένεια της Δημόσιας Διοίκησης, της στενής και της ευρύτερης.
Φοβάμαι ότι «το έργο θα το ξαναδούμε», με την ούτως ή άλλως αλλαγή κυβέρνησης μετά τις εκλογές. Και όμως για όλα τα υπουργεία θα σας πουν ότι υπάρχουν ικανότατοι υπάλληλοι που αυτοί βγάζουν τη δουλειά.