Σκοπός της πολιτικής είναι να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο και να οδηγήσει στην πρόοδο. Να δημιουργήσει περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας. Να περιορίσει τις κοινωνικές ανισότητες και να εξαλείψει τη φτώχεια. Να βελτιώσει την παιδεία και να προωθήσει την καινοτομία. Να προστατεύσει το περιβάλλον και να αναχαιτίσει την κλιματική αλλαγή. Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών που εφαρμόζονται και την αποτίμηση της προόδου που σημειώνουν οι κοινωνίες, χρειάζονται αξιόπιστοι δείκτες.
Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) έχει καθιερωθεί, ήδη από τη δεκαετία του 1930, ως ο βασικός οικονομικός δείκτης. Ομως, το ΑΕΠ μετράει μόνο την οικονομική δραστηριότητα. Δεν απεικονίζει τη συνολική ευημερία, γιατί παραβλέπει σημαντικά ζητήματα που αφορούν στην ποιότητα ζωής των πολιτών, όπως είναι η κατάσταση του περιβάλλοντος, η κοινωνική συνοχή, η υγεία κ.λπ. Το ΑΕΠ δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της αναδυόμενης πράσινης οικονομίας του μέλλοντος. Μπορεί ακόμη να οδηγήσει σε παράδοξα συμπεράσματα, εμφανίζοντας ως θετικό γεγονός μια φυσική καταστροφή. Ενα παράδειγμα είναι ο τυφώνας «Κατρίνα» που έπληξε τις ΗΠΑ το 2005 και προκάλεσε τεράστιες καταστροφές. Η γιγαντιαία προσπάθεια ανασυγκρότησης στην περιοχή είχε ως συνέπεια σημαντική αύξηση του ΑΕΠ.
Με όρους ΑΕΠ, λοιπόν, μια τόσο αρνητική για την κοινωνία φυσική καταστροφή, μπορεί να καταγραφεί θετικά και να εμφανιστεί ακόμη και ως πρόοδος. Σήμερα γίνεται όλο και πιο πολύ αποδεκτό ότι το ΑΕΠ, μόνο του, δεν αρκεί για τη μέτρηση της προόδου και την υποστήριξη των μεγάλων αποφάσεων και σχεδιασμών που απαιτούνται στην πολιτική και την οικονομία. Σημαντική συμβολή στην ανάδειξη αυτής της νέας προβληματικής είχαν διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα, αλλά και κορυφαίοι επιστήμονες, όπως ο κάτοχος του Βραβείου Νομπέλ Οικονομίας Τζόζεφ Στίγκλιτς.
Η μετάβαση προς την «οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» και της αποτελεσματικής χρήσης ενέργειας και φυσικών πόρων έχει ήδη αρχίσει. Στη νέα αυτή εποχή της «πράσινης» ανάπτυξης, θα ήταν λάθος να βασιζόμαστε αποκλειστικά μόνο σε ποσοτικούς δείκτες, όπως το ΑΕΠ. Χρειαζόμαστε ένα νέο εργαλείο, με πιο ποιοτικά χαρακτηριστικά, που να ανταποκρίνεται καλύτερα στις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας. Πριν από λίγες ημέρες, με εισήγησή μου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε πρόταση πολιτικής για τη δημιουργία, μεταξύ άλλων, ενός νέου δείκτη «πέρα από το ΑΕΠ» σχετικά με τη μέτρηση της προόδου στην «πράσινη» οικονομία του μέλλοντος.
Ο δείκτης αυτός θα καταγράφει τις επιδόσεις κάθε χώρας σε τομείς όπως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η απώλεια της βιοποικιλότητας, η ρύπανση του αέρα και των υδάτων, αλλά και η αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων, της φτώχειας και του αποκλεισμού.
Μετρώντας «πέρα από το ΑΕΠ», θα βελτιώσουμε σημαντικά την ποιότητα των στατιστικών δεδομένων και θα αναβαθμίσουμε τις πολιτικές μας δράσεις. Ακόμη, θα δώσουμε πειστική απάντηση στο ερώτημα των πολιτών γιατί «οι αριθμοί ευημερούν», ενώ η δική τους καθημερινότητα επιδεινώνεται. Απώτερος στόχος μας είναι η δημιουργία ενός δείκτη κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιδόσεων, με την ίδια αποδοχή και κύρος όπως το ΑΕΠ. Αυτός ο «Εθνικός Δείκτης Βιωσιμότητας» θα πρέπει να είναι απλός, αξιόπιστος και κατανοητός από τους πολίτες. Θα πρέπει, πολύ περισσότερο, να είναι ένας δείκτης για τον οποίο οι πολίτες θα νιώθουν υπερήφανοι όταν κινείται θετικά, ενώ οι πολιτικοί θα πρέπει να λογοδοτήσουν όταν κινείται αρνητικά. Ενας δείκτης για την αλλαγή και την πρόοδο.
*Ο κ. Σταύρος Δήμας είναι Επίτροπος Περιβάλλοντος της Ε.Ε.