Στη γελοιογραφία του Ανδρέα Πετρουλάκη την περασμένη Τετάρτη στην «Κ» αποτυπώνεται ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ να κοιμάται και να παραμιλά: «…Σήμερα αναμετρώνται δύο ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις… Μια νεοσυντηρητική επιλογή πελατειακής και αδιαφανούς διαχείρισης και μια προοδευτική βασισμένη σε αρχές δικαίου…». Η σύζυγός του, αγρυπνώντας δίπλα του ανήσυχη, τηλεφωνεί στον κ. Ραγκούση ζητώντας να μάθει «πώς βγαίνει η κασέτα».
Πριν από λίγες ημέρες σε προεκλογικό πάνελ εμφανίστηκε νεαρότατη υποψήφια της Ν. Δ., όμορφη, δροσερή και γοητευτική. Ως τη στιγμή που άρχισε να απαντά στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων με τρόπο που μόνο θλίψη προκαλούσε: έτοιμες φράσεις, υπαγορευμένες, προβαρισμένες (;). Σαν υποψήφια πανελλαδικών εξετάσεων, παπαγάλιζε με τόση ευπείθεια, ώστε μπορούσε κανείς να διακρίνει και τα σημεία στίξης.
Στις τηλεοπτικές εμφανίσεις των εκπροσώπων του ΚΚΕ τα «μονοπώλια», τα «επιχειρηματικά μεγαθήρια» και ο «αγώνας κατά του ιμπεριαλισμού», προσαρμόζονται ως θέσεις (χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια είναι η αλήθεια) σε ένα εντυπωσιακό εύρος θεμάτων. Αξιοθαύμαστη στάση ως προς τη… σταθερότητα των επιχειρημάτων, αν δεν ακυρωνόταν από την εμμονική επαναληπτικότητα και μονοσημία της.
Ας περιοριστούμε στα τρία κόμματα που διεκδικούν και τον μεγαλύτερο αριθμό εδρών στο Κοινοβούλιο. Η «κασέτα» είναι παλαιάς κοπής, λεξιλογικά ελαφρώς αναπροσαρμοσμένη, με τον ίδιο αναλλοίωτο ρυθμό και επιτονισμό, δεκαετίες τώρα. Οι πολιτικοί, ασφαλώς, είναι άνθρωποι της δράσης και όχι του στοχασμού. Εχουν περισσότερο ανάγκη την πραγματικότητα παρά τη ριζοσπαστική σκέψη. Το επιτυγχάνουν όμως; Ποια είναι η «σχολή» στην οποία θητεύουν; Πώς παράγονται οι κλώνοι, αυτοί οι στρατοί από ομιλούσες κεφαλές; Οι κομματικοί μηχανισμοί είναι αναχρονιστικοί από αδυναμία αναπροσαρμογής ή από επιθυμία συντήρησης για λόγους απολύτως ιδιοτελείς; Πώς συγκροτούνται οι λίστες των υποψηφίων;
Ελλείψει πολιτικής, η ανανέωση των προσώπων αποτελεί προτεραιότητα. Τις λίστες πλαισιώνουν (και) νέοι, όχι απαραιτήτως ηλικιακά, άτομα που δεν έχουν καεί από την έκθεσή τους στην πολιτική, που προέρχονται από χώρους οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν την ψευδαίσθηση της δήθεν δημιουργικότητας, της δήθεν εναλλακτικής αντίληψης, της δήθεν αμεσότερης επαφής με την κοινωνία. Οι λίστες συγκροτούνται κατ’ επίφασιν. Κατ’ επίφασιν δημοκρατικότητας, πλουραλισμού, πολυφωνίας. Συνθέτουν μια εικονική πραγματικότητα, που υπαγορεύεται με τηλεοπτικούς όρους, δημοφιλίας και αναγνωρισιμότητας. Οι πολιτικοί αρχηγοί λειτουργούν όπως οι ατζέντηδες. Συγκροτούν έναν θίασο από βετεράνους και πρωτοεμφανιζόμενους, με κριτήρια που ελάχιστη σχέση έχουν με την πολιτική που αλλάζει τα πράγματα.
Οι προδιαγραφές των υποψηφίων απαντούν σε επικοινωνιακές προκλήσεις και όχι σε κοινωνικές ανάγκες. Σιγά σιγά η πολιτική αποπολιτικοποιείται, περιθωριοποιείται, αποκόβεται από τα υπαρκτά προβλήματα. Αντιμετωπίζουμε το εξής παράδοξο: να εκπροσωπούμαστε από κυβερνήσεις που πορεύονται αυτοτροφοδοτούμενες, παραδομένες άλλοτε στη μέθη της εξουσίας άλλοτε στην εσωκομματική ίντριγκα. Ο περιβάλλων χώρος (οι πολίτες δηλαδή, μαζί με τα μικρά και μεγάλα που σφυρηλατούν την καθημερινότητα) είναι το αναγκαίο ντεκόρ, απαραίτητο και θεμελιακό για το πολιτικό μάρκετινγκ, αλλά όχι για ό, τι αποκαλούμε διαρθρωτικές αλλαγές στην υγεία ή στην παιδεία, φορολογική μεταρρύθμιση ή εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Τα «πεζά» έχουν απώλειες και κόστος. Και, κυρίως, δεν έχουν θέση στις τηλεμαχίες, όπου τον τόνο δίνει η αντιπαράθεση. Η συναινετική προσέγγιση δεν προσφέρει θέαμα, υλικό για αναπαραγωγή και παρασκηνιακή χρήση. Δεν απευθύνεται και δεν συντηρεί το μοντέλο του σαστισμένου πολίτη, εκείνου που εύκολα χειραγωγείται.
Η επεξεργασμένη σκέψη, χωρίς ενσωματωμένες «λύσεις», που δεν μιμείται το συντακτικό της «κασέτας», επαναλαμβάνοντας φασόν φράσεις και επιχειρήματα, δεν έχει ούτε χώρο ούτε χρόνο στο τηλεοπτικό τοπίο. Η εμπιστοσύνη και η αξιοπιστία που εκπέμπει ο δομημένος πολιτικός λόγος δεν είναι προϊόν αποκλεισμών και αφηρημένων εννοιών. Δεν είναι εύκολα καταγγελτικός, δεν είναι ασφυκτικά προσανατολισμένος σε… προαιώνιους εχθρούς.
Η άσκηση της πολιτικής διά της τηλεοράσεως έθεσε τους όρους της. Τώρα γευόμαστε τις συνέπειες, τα εξαντλημένα όριά της.