Διακρινοντας

3' 11" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Αμβέρσα, Λίβερπουλ, Μασσαλία. Αχ! Και μόνο που ακούει κανείς τα ονόματα μεγάλων λιμανιών, η φαντασία του αρχίζει να καλπάζει. Τόποι μετάβασης, περιοχές διαμετακόμισης, χώροι διασταύρωσης. Αμέσως μας κατακλύζει η νοσταλγία του ταξιδιού, συμμεριζόμαστε τον δημιουργικό οίστρο όσων οραματίστηκαν τους εργώδεις ρυθμούς ζωής τους, νιώθουμε στο πετσί μας τον μόχθο του τίμιου βιοπαλαιστή, γοητευόμαστε από τον κυνισμό και την αποκοτιά του απατεώνα και του τυχοδιώκτη. Σταυροδρόμι φλογερών ονείρων, ανυπολόγιστων ευκαιριών και διαψευσμένων πόθων, τα λιμάνια τροφοδοτούν ανεπανάληπτες μυθολογίες με την αφήγηση ιστοριών, φωτογραφίες, ζωγραφιές, κείμενα και τραγούδια. Για μας στην Ελλάδα, το μυθικό μας λιμάνι είναι ο Πειραιάς: η ταπεινή πολίχνη που όταν αφίχθη ο Οθωνας στα μέσα της δεκαετίας του 1830, δεν είχε πάνω από εκατό ανθρώπους σε δέκα αξιοθρήνητες παράγκες και καθόλου λιμάνι. Και που μέσα σε τριάντα χρόνια πολλαπλασίασε το δυναμικό του -πέντε χιλιάδες κάτοικοι, ευρύχωρα μαγαζιά και μεγάλα σπίτια- για να αποκτήσει γύρω στα 1875 υπολογίσιμη βιομηχανία από κλωστήρια, εκκοκκιστήρια, ατμοκίνητους μύλους και οινοπνευματοποιίες. Και που στα τέλη του 19ου αιώνα έφτασε τους πενήντα χιλιάδες κατοίκους γύρω από το μεγαλύτερο και πιο δραστήριο λιμάνι του ελληνικού βασιλείου.

Το ανθολόγιο αφηγήσεων «Πειραιάς», που επιμελήθηκαν οι Νίκος Αξαρλής και Βάσιας Τσοκόπουλος (προλ. Εμμανουήλ Κριαράς, εκδ. Τσαμαντάκη, σελ. 237), αποτελεί έτσι έναν καλοδεχούμενο τόμο που συγκεντρώνει ποιήματα, επιφυλλίδες, διηγήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις αυτοβιογραφίες, αποσπάσματα μυθιστορημάτων και μαρτυρίες για τον Πειραιά – γραμμένα από τα μέσα του 19ου αιώνα ώς τα σημερινά χρόνια. Στόχος τους, όπως δηλώνουν οι επιμελητές, ήταν να δημιουργήσουν μια μοντέρνα πειραϊκή πατριδογνωσία, που «δεν θα κρύβει και δεν θα εξιδανικεύει, δεν θα παραπατάει στη νοσταλγία ή στον τοπικισμό» · σκοπός τους ήταν να συνθέσουν μια πολυπρισματική, σφαιρική εικόνα του Πειραιά, η οποία θα απεικονίζει τις δύο παράλληλες κοινωνικές πραγματικότητες του τόπου: τον αστικό Πειραιά που ηγεμόνευσε στον 19ο αιώνα και τον λαϊκό Πειραιά που αναδύθηκε στις αρχές του 20ού.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 79 καταχωρίσεις πενήντα Πειραιωτών ως επί το πλείστον συγγραφέων και οκτώ ξένων. Δίνοντας έμφαση στις ιστορίες των ανθρώπων, ο τόμος προσφέρει μια πολύ ζωηρή εικόνα της πνευματικής και πολιτισμικής ζωής του Πειραιά στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Χρονικογράφος του, ο πολυγραφότατος Παύλος Νιρβάνας σε εφημερίδες και περιοδικά που άφησαν ιστορία (Αστυ, Παναθήναια, Νουμάς, Νέα Εστία) όπου αφηγείται τις αναμνήσεις του από Πειραιώτες συγγραφείς όπως οι Σπύρος Μελάς, Λάμπρος Πορφύρας, Γιώργος Ζουφρές και Γεράσιμος Βώκος. Παρών και ο Δημοσθένης Βουτυράς είτε στις αναμνήσεις των συγχρόνων του είτε με τον δικό του «Λαγκά» και το «Ξωτικό εργαστήρι». Κι ακόμα, κείμενα για τον Πειραιά των Γιάννη Ψυχάρη, Ρώμου Φιλύρα, Μιχαήλ Μητσάκη, Χρήστου Λεβάντα, Νίκου Καββαδία, Κώστα Σούκα, Γιώργου Θεοτοκά, Μ. Καραγάτση, Λιλίκας Νάκου, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Δημήτρη Ραυτόπουλου, ανθρώπων του θεάτρου (Γιάννη Ροντήρη) και εικαστικών καλλιτεχνών (Γιάννη Τσαρούχη). Μια δεύτερη ενότητα αποτελούν οι αφηγήσεις των Μπαγιαντέρα, Βαμβακάρη, Παπαϊωάννου, Γενίτσαρη και Μουφλουζέλη, μιας και το λιμάνι αναδείχθηκε σε πρωτεύουσα της ρεμπέτικης κουλτούρας.

Απ’ όλες τις σελίδες παρελαύνουν πολεμικά κι εμπορικά σκάφη, θαλασσινές ιστορίες, μανιασμένα νερά, σιρόκοι, μπάτηδες, μαϊστράλια, ατρόμητοι ναυτικοί, σκεβρωμένοι καπετάνιοι, φάμπρικες, μηχανές, καμινάδες, τόρνοι, σφυριά, αργαλειοί, θέατρα, γαλατάδικα, καφενεία, τεκέδες, μάγκες, αλητόπαιδα, τζόγος, μουσική, μπουζούκια, ναργιλέδες – σημάδια μιας ζωής που κύριο χαρακτηριστικό της λογίζεται όχι τόσο η λάμψη των επιτευγμάτων της όσο η αυθεντικότητά της. Αλλά και στις σελίδες των συγχρόνων μας (Κώστα Μουρσελά, Γιάννη Κακουλίδη, Διονύση Χαριτόπουλου, Γιάννη Ζουγανέλη, Κωνσταντίνου Τζούμα) εμφανίζονται άνθρωποι ως επί το πλείστον φτωχοί, με εξαιρετικά νοσταλγικές παιδικές και εφηβικές αναμνήσεις. Ανάμεσα στους ξένους, άλλωστε, ο Μαρκ Τουέν παρουσιάζεται βαθιά απογοητευμένος διότι έχει φτάσει στον Πειραιά από την άλλη άκρη του Ατλαντικού και δεν μπορεί ν’ αποβιβαστεί να δει την Ακρόπολη εξ αιτίας της αυστηρής ενδεκαήμερης καραντίνας που απαιτούν οι αρχές του λιμένος. Ο μεγάλος Γουσταύος Φλωμπέρ προσφέρει μια περιγραφή της ανατολικής του Πειραιά παραλίας. Διπλωμάτες, τέλος, και ταξιδιώτες όπως οι Henry Belle, M. A. Proust και Gaston Deschamps εκθέτουν τις θετικές και αρνητικές εντυπώσεις τους απ’ το πολύβουο πλήθος που ζει και εργάζεται στο υπερδραστήριο ελληνικό λιμάνι.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή