Στις 25 Σεπτεμβρίου 2009, το Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων θα εορτάσει, με συμπόσιο που διοργανώνει στο Λουξεμβούργο, μια εικοσαετία από την ίδρυσή του. Την ώρα όμως που ενηλικιώνεται, το Πρωτοδικείο πρέπει ήδη να σκιαγραφήσει τις αδρές γραμμές μιας μεταρρύθμισης που καθίσταται αναγκαία από τη δομική αύξηση της δικαστικής του ύλης.
Αρχικά, ανατέθηκε στο Πρωτοδικείο η εκδίκαση ιδίως των διαφορών του δικαίου του ανταγωνισμού, που σκοπό έχει να εμποδίζει τις επιχειρήσεις να συμπεριφέρονται κατά τρόπο που πλήττει τα συμφέροντα των καταναλωτών.
Με την πάροδο του χρόνου, οι αρμοδιότητες αυτές διευρύνθηκαν σταδιακά, ώστε σήμερα το Πρωτοδικείο να εκδικάζει, με λίγες εξαιρέσεις, όλες τις προσφυγές που ασκούνται από ιδιώτες, επιχειρήσεις και κράτη-μέλη κατά αποφάσεων των θεσμικών και λοιπών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε ποικίλους τομείς, όπως η ασφάλεια, οι θεμελιώδεις ελευθερίες, το περιβάλλον και η υγεία.
Το Πρωτοδικείο βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν μόνιμο συνδυασμό παραγόντων (όπως ιδίως η διεύρυνση της Ενωσης και η ένταση της κοινοτικής κανονιστικής δραστηριότητας) που οδηγούν σε μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των εισαγόμενων υποθέσεων. Βρίσκεται έτσι αντιμέτωπο με μια πρόκληση και είναι υποχρεωμένο να εξελιχθεί, ώστε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα της δικαστικής του ύλης. Δύο είναι οι πιθανές οδοί: η πρώτη θα ήταν ο ριζικός επαναπροσδιορισμός της ίδιας της πρόσληψης που έχει ο κοινοτικός δικαστής για τις αποφάσεις του. Το Πρωτοδικείο θα μπορούσε να τις συμπυκνώσει στο έπακρον, χωρίς να εκθέτει τα διαδοχικά στάδια του συλλογισμού ούτε ν’ απαντά λεπτομερώς σε όλα τα προβληθέντα επιχειρήματα. Κατά την άποψή μου, μια τέτοια θεραπεία θα επιδείνωνε το κακό. Στους περίπλοκους τομείς που χειρίζεται με σημαντικά διακυβεύματα, το Πρωτοδικείο οικοδόμησε την αξιοπιστία του στο κατανοητό, στη διαφάνεια και την αιτιολόγηση της νομολογίας του.
Απομένει, λοιπόν, η δεύτερη οδός: η μεταρρύθμιση της αρχιτεκτονικής απονομής της δικαιοσύνης. Σχετικά με το Πρωτοδικείο, οι συνθήκες προβλέπουν δύο μηχανισμούς που μπορούν ν’ ανταποκριθούν στην άμεση ανάγκη να επανέλθει η παραγωγικότητα της Δικαιοσύνης σε τέτοιο επίπεδο που να εξασφαλίζει τη βιωσιμότητά της: ή να αυξηθεί ο αριθμός των δικαστών του, και του προσωπικού τους, ή να δημιουργηθεί νέο εξειδικευμένο δικαιοδοτικό όργανο, που θα αποκτήσει αρμοδιότητα σε συγκεκριμένο τομέα, π. χ., το κοινοτικό σήμα, απαλλάσσοντας έτσι το Πρωτοδικείο από την αρμοδιότητα αυτή σε πρώτο βαθμό. Οποια επιλογή και αν γίνει, βέβαιο είναι ότι το Πρωτοδικείο δεν κρατάει το ίδιο τα κλειδιά της τύχης του. Η απόφαση εναπόκειται στα πολιτικά όργανα της Ενωσης: το Συμβούλιο και, αν εν τω μεταξύ τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Λισσαβώνας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αναμφίβολα, τα όργανα αυτά, με μέλημα το σεβασμό από την Ενωση της αρχής του κράτους δικαίου, της οποίας η εύρυθμη λειτουργία της Δικαιοσύνης αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις εγγυήσεις, θα τείνουν ευήκοον ους στο σήμα κινδύνου που εκπέμπει το Πρωτοδικείο.
* Πρόεδρος του Πρωτοδικείου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.