Οι εξελίξεις που ζούμε στις «ανεπτυγμένες» χώρες διαμορφώνουν ένα πρωτόγνωρο πλαίσιο ζωής, το οποίο μας θέτει απέναντι σε μια σειρά από πρωτοφανείς προκλήσεις. Η εξουσία έχει διαχωριστεί από την πολιτική, καθώς πολλές από τις αρμοδιότητες του εθνικού κράτους έχουν μεταβιβαστεί στον ανεξέλεγκτο παγκόσμιο υπερτοπικό χώρο. Ζούμε στην εποχή του ξεριζώματος και των τεράστιων μεταναστευτικών κυμάτων. Κάθε άτομο εκτίθεται όλο και περισσότερο στις ιδιοτροπίες της αγοράς – οι σχέσεις των ανθρώπων που κάποτε διαμόρφωναν ένα δίχτυ ασφαλείας, γίνονται όλο και πιο ασθενικές, προσωρινές και υποβαθμισμένες. Βιώνουμε μια περίοδο όπου όλες οι κοινωνικές μορφές (δομές, θεσμοί, πρότυπα είναι εξαιρετικά ρευστά), διαθέτουν πολύ μικρό προσδόκιμο ζωής και αδυνατούν να παίξουν το ρόλο ενός σταθερού πλαισίου αναφοράς για την ανθρώπινη δράση. Οι επιτυχίες του παρελθόντος δεν αυξάνουν αναγκαστικά τις πιθανότητες των μελλοντικών νικών, ούτε βέβαια αποτελούν εγγύηση γι’ αυτές. Παράλληλα τα μέσα που δοκιμάστηκαν με επιτυχία στο παρελθόν πρέπει συνέχεια να αναθεωρούνται. Η γρήγορη και πλήρης διαγραφή από τη μνήμη της ξεπερασμένης πληροφορίας και των συνηθειών που παλιώνουν με γοργό ρυθμό μπορεί να είναι πιο σημαντική για την επόμενη επιτυχία, απ’ ό,τι η απομνημόνευση παρελθουσών κινήσεων και η οικοδόμηση στρατηγικών που βασίζονται σε παλαιότερα αποκτηθείσα γνώση. Η κατάρρευση της συστηματικής σκέψης και του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, καθώς και η εξασθένηση των κοινωνικών δομών οδηγούν στον κατακερματισμό της πολιτικής δράσης και του ατομικού βίου. Με αυτά τα λόγια δίνει το στίγμα της σύγχρονης εποχής ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές που προσπαθούν να συλλάβουν το πνεύμα της μετανεωτερικής συνθήκης. Στο πρόσφατο βιβλίο του «Ρευστοί Καιροί. Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας» (Μεταίχμιο, μετ. Κωνστ. Δ. Γεώρμας, σελ. 189) ο Πολωνός κοινωνιολόγος επεξεργάζεται την έννοια που ονομάζει «αρνητική παγκοσμιοποίηση» και στην οποία επιρρίπτει ευθύνη για ένα εξαιρετικά μεγάλο πλήθος δεινών: για τον σημερινό κατακερματισμό των πόλεων και των δημόσιων χώρων, για την καταβαράθρωση της κοινωνικής αλληλεγγύης και για την καλλιέργεια μιας εγωπαθούς, αλαζονικής, κι εντέλει ανέφικτης ατομικής ουτοπίας.
Μια από τις σοβαρότερες επιπτώσεις που προκαλεί η απορρύθμιση των παραδοσιακών ισορροπιών, η διάβρωση της κρατικής κυριαρχίας και η ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων και αγαθών σε ολόκληρο τον πλανήτη είναι, κατά τον Μπάουμαν, μια αφόρητη αβεβαιότητα και ένας νέου είδους καταλυτικός φόβος. Οι ηλεκτρονικές εικόνες που προβάλλουν την ανθρώπινη μιζέρια και ασωτία σε μέρη μακρινά έχουν εισβάλει στα σπίτια μας τόσο ζωντανά, που έχουν γίνει επαίσχυντα οδυνηρές για μας τους ίδιους. Ανίκανοι άλλωστε να επιβραδύνουμε τον καταιγιστικό ρυθμό των αναρίθμητων «προοδευτικών επιτευγμάτων», συνεχώς προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις πιθανότητες να είμαστε εμείς οι χαμένοι από τα πολυπληθή κακά που, όπως όλοι μάς διαβεβαιώνουν, μάς περιτριγυρίζουν. Απορροφούμαστε έτσι από την κατασκόπευση των «επτά συμπτωμάτων του καρκίνου», των «πέντε συμπτωμάτων της κατάθλιψης», τον εξορκισμό της υψηλής πίεσης και των υψηλών επιπέδων χοληστερίνης. Είμαστε τα δυνητικά θύματα ασύδοτων παιδεραστών, κοινών κακοποιών, φανατικών τρομοκρατών, κατ’ επανάληψιν δολοφόνων. Και το αποτέλεσμα των επιδεικτικά αυστηρών κατασταλτικών μέτρων προκαλούν, κατά τον Μπάουμαν, το ακριβώς αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα – την ταχύτατη εξάπλωση των επιπέδων του φόβου που διαποτίζουν ολόκληρη την κοινωνία. Παράδειγμα η τρομοκρατία. Το πλήθος και η σοβαρότητα των ενεργειών για την καταπολέμησή της, μας έφερε πολύ εγγύτερα στους στόχους των τρομοκρατών, απ’ όσο οι ίδιοι είχαν ποτέ φανταστεί και ελπίσει – στη διάβρωση δηλαδή των αξιών που συντηρούν τη δημοκρατία και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τραγική φιγούρα που συγκεφαλαιώνει το πνεύμα της σύγχρονης αβεβαιότητας αποτελεί βεβαίως, κατά τον Μπάουμαν, η μορφή του παράνομου μετανάστη. Στους χρόνους της παγκοσμιοποιημένης Αγριας Δύσης η παρατεταμένη αθλιότητα δημιουργεί απελπισία σε πολλά εκατομμύρια ανθρώπων. Είναι τα «ανθρώπινα απόβλητα» που καταφτάνουν στην Ευρώπη, χωρίς να έχουν κάποια χρήσιμη λειτουργία να επιτελέσουν στη χώρα της προσωρινής τους παραμονής και χωρίς ταυτόχρονα να υπάρχει καμιά ρεαλιστική προοπτική επιστροφής στη χώρα απ’ όπου προήλθαν. Δύσμοιροι και απέλπιδες αποτελούν τον αυτονόητο στόχο στον οποίο οι «εγκατεστημένοι» διοχετεύουν τη δυσφορία τους και γίνονται παραλήπτες της σημερινής ανεξέλεγκτης οργής για την οποία δεν φέρουν την παραμικρή ευθύνη.